რატომ სჯერა ამდენ ადამიანს შეთქმულების თეორიების?
შექმნა თუ არა ჰილარი კლინტონმა ბავშვების ტრეფიკინგის ბუდე ვაშინგტონის პიცერიაში? — არა.
დაგეგმა თუ არა ჯორჯ ბუშ უმცროსმა ტყუპების აფეთქება და ათასობით ადამიანის სიკვდილი 2001 წლის 11 სექტემბერს? — არა.
მაშინ, რატომ სჯერა ამდენ ადამიანს, რომ ყველაფერი სწორედ ასე მოხდა? და რას გვეუბნება შეთქმულების თეორიების არსებობა ჩვენი მსოფლმხედველობის შესახებ?
შეთქმულების თეორიები ახალი ფენომენი ნამდვილად არ არის. პროფესორი ჯო ასინსკის სიტყვებით, მინიმუმ 100 წელია, ადამიანები მათ იგონებენ და იჯერებენ.
"ყველას სჯერა ერთი ან რამდენიმე შეთქმულების თეორიის", - ამბობს ის, - "მიზეზი მარტივია: ჩვენ გარშემო უსასრულო რაოდენობის შეთქმულების თეორიაა. გამოკითხვა რომ ჩავატაროთ, სადაც კონსპირაციული ისტორიების სრული სია იქნება მოცემული, თითოეული ადამიანი ჩამონათვალიდან ერთს მაინც მონიშნავს".
ეს მიგნება მხოლოდ შეერთებულ შტატებზე არ ვრცელდება. 2015 წელს კემბრიჯის უნივერსიტეტის კვლევით დადგინდა, რომ ბრიტანელების დიდ ნაწილს ხუთი გავრცელებული შეთქმულების თეორიიდან ერთის მაინც სჯერა. კვლევა მოიცავდა ისეთ შეთქმულებებს, როგორებიცაა მსოფლიოს მმართველთა საიდუმლო ჯგუფის არსებობა და უცხოპლანეტელებთან კონტაქტი.
ეს იმას ნიშნავს, რომ შეთქმულების თეორიების ტიპიური "მომხმარებელი" სულაც არაა საშუალო ასაკის კაცი, რომელიც დედის სახლის სარდაფში ცხოვრობს და მთავრობის მხრიდან აზრების კონტროლს ფოლგიანი ქუდით გაურბის.
"დემოგრაფიულ მონაცემებს თუ დააკვირდებით, აღმოაჩენთ, რომ სოციალურ კლასს, სქესსა და ასაკს მნიშვნელობა არ აქვს. შეთქმულების თეორიების მოყვარულები ყველგან გვხვდებიან", - ამბობს პროფესორი კრის ფრენჩი, ლონდონის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგი.
განსხვავება არც პოლიტიკურ იდეოლოგიაშია:.
"ადამიანები, რომლებსაც სჯერათ, რომ ტყუპები ბუშმა ააფეთქა, უმეტესად დემოკრატები არიან, ხოლო ისინი, ვისი აზრითაც ობამამ დაბადების მოწმობა გააყალბა - რესპუბლიკელები, თუმცა მათი რაოდენობა დაახლოებით თანაბარია", - ამბობს პროფესორი ასინსკი.
კარგად რომ გავიაზროთ, რატომ ვიჯერებთ ჩრდილში შემალული ფიგურების არსებობას ასეთი ხალისით, შეთქმულების თეორიების მიღმა არსებულ ფსიქოლოგიურ მოტივებზე უნდა დავფიქრდეთ.
"ჩვენ, ადამიანები, ტენდენციებსა და ლოგიკურ ჯაჭვებს მარტივად ვამჩნევთ, თუმცა ხანდახან ზედმეტი მოგვდის: მნიშვნელობასა და აზრს იქ ვხედავთ, სადაც რეალურად არაფერია", - ამბობს პროფესორი ფრენჩი, - "ჩვენი დაშვებაა, რომ რაიმე მოვლენა იმიტომ ხდება, რომ ვიღაცამ ან რაღაცამ განზრახ გამოიწვია".
მარტივად რომ ვთქვათ, ჩვენ ვხედავთ უცნაურ დამთხვევებს და მერე ვიგონებთ ამბავს მათ გასამართლებლად.
ნებისმიერი ასეთი ამბავი შეთქმულების თეორიად იქცევა, რადგან მასში არიან "კარგები" და "ცუდები". სწორედ ეს უკანასკნელნი არიან პასუხისმგებელი ყველაფერზე, რაც არ მოგვწონს.
პოლიტიკოსების დადანაშაულება
"ყოველდღიური პოლიტიკისა არ იყოს, ჩვენ ხშირად ვიშვერთ ხელს პოლიტიკოსებისკენ, მაშინაც კი, როცა კონკრეტული მოვლენები მათი ძალაუფლების ფარგლებს სცდება", - ამბობს ლარი ბარტელსი, ვანდერბილტის უნივერსიტეტის პროფესორი.
ადამიანები ბრმად აჯილდოვებენ ან სჯიან მთავრობას კარგი და ცუდი პერიოდებისათვის, იმაზე დაფიქრების გარეშე, მართლა იყო თუ არა ესა თუ ის შედეგი პოლიტიკოსების ქმედებებით გამოწვეული.
ამის მაგალითად პროფესორ ბარტელსს 1916 წელს ნიუ ჯერსის სანაპიროზე ზვიგენების რეგულარული შეტევები მოჰყავს (ეს მოვლენები მოგვიანებით ლეგენდარულ ფილმს, ყბებს დაედო საფუძვლად). იმ დასახლებებში, სადაც ზვიგენების თავდასხმა განსაკუთრებით ხშირი იყო, პრეზიდენტ ვუდრო ვილსონის პოპულარობა საგრძნობლად დაეცა.
"ჩვენ" და "სხვები" ჩვეულებრივ პოლიტიკურ ლანდშაფტზეც არსებობს.
მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში BREXIT-მა ადამიანები ორ თითქმის თანაბარ ჯგუფად დაყო: ევროკავშირში დამრჩენები და წამსვლელები.
ლონდონის ეკონომიკური სკოლის პროფესორის, სარა ბოლტის თქმით, ადამიანები თავს რომელიმე ჯგუფს მიაკუთვნებენ, თუმცა, იმავდროულად, ისინი გარკვეულ მტრობასა და ანტაგონიზმს გამოხატავენ მეორე ჯგუფის მიმართ.
დამრჩენებმა და წამსვლელებმა შეიძლება იდენტური ფაქტები სხვადასხვანაირად გადათარგმნონ. მაგალითად, დამრჩენებმა დიდი შანსია აღნიშნონ, რომ ეკონომიკური მდგომარეობა მძიმეა, წამსვლელებმა კი იგივე მოცემულობა დადებითად შეაფასონ.
"წამსვლელები, რომლებიც რეფერენდუმის წინა პერიოდში თავს წამგებიან პოზიციაზე მიიჩნევდნენ, ამბობდნენ, რომ არჩევნები გაყალბდებოდა. მოგვიანებით კი, როცა შედეგები გამოცხადდა, დამრჩენებმა აღნიშნეს, რომ რეფერენდუმის შედეგები სანდო არ იყო", - ამბობს პროფესორი ჰობოლტი.
გამოსავალი არ არსებობს
შეიძლება დამაიმედებელი არ იყოს იმის გაგება, რომ შეთქმულების თეორიებს ასე ღრმად აქვთ გადგმული ფესვები პოლიტიკურ აზროვნებაში, თუმცა ეს გასაკვირი ნამდვილად არაა.
"ჩვენ ხშირად პოლიტიკურ შეხედულებებს იმ აზრების გარშემო ვაგებთ, რომელთა დაჯერებაც გვინდა", - ამბობს პროფესორი ბარტელსი.
სამწუხაროდ, მეტი ინფორმაციის ქონა დიდად ვერ გვეხმარება.
ბარტელსის სიტყვებით, "ადამიანებს, რომლებიც პოლიტიკური ცრურწმენების ქსელში ადვილად ეხვევიან, როგორც წესი, ყურადღება ისედაც გამახვილებული აქვთ. მათთვი პოლიტიკური ფაქტების სისწორეს მნიშვნელობა არ აქვს, რადგან ერთი ხმა მთავრობის გადაწყვეტილებებს მაინც ვერ შეცვლის. თუ არასწორად ვიფიქრებ, ამისთვის არანაირი ფორმით არ ვაგებ პასუხს. თუ თავს უკეთესად მაგრძნობინებს ის აზრი, რომ ვუდრო ვილსონს ზვიგენების შემოტევა უნდა გაეთვალა, მაშინ ამ პროცესიდან მიღებული ფსიქოლოგიური სიკეთე უფრო მეტია, ვიდრე ნებისმიერი უსიამოვნება, რაც შეიძლება შემხვდეს, თუ მცდარი აღმოვჩნდები".
საბოლოოდ კი, ჩვენ სიმართლეზე მეტად კომფორტი გვსურს.
სწორედ ეს არის მიზეზი, რის გამოც შეთქმულების თეორიები ქრება და ჩნდება და ამავე დროს მიზეზი, თუ რატომ ვერ იარსებებს პოლიტიკის ისტორია მათ გარეშე.
-
გადახედვარუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა რუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა
-
გადახედვასალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე სალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე
-
გადახედვააზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს აზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს
-
გადახედვადერეკ შოლე: მრავალწლიანი პარტნიორობის შემდეგ, ვწუხვართ, რომ საქართველოს ევროატლანტიკური მისწრაფებები სასწორზე დევს დერეკ შოლე: მრავალწლიანი პარტნიორობის შემდეგ, ვწუხვართ, რომ საქართველოს ევროატლანტიკური მისწრაფებები სასწორზე დევს
-
გადახედვააქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია აქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია
-
გადახედვაქართველი სტარტაპერები რუსული კანონის წინააღმდეგ ერთობლივ განცხადებას ავრცელებენ ქართველი სტარტაპერები რუსული კანონის წინააღმდეგ ერთობლივ განცხადებას ავრცელებენ
-
გადახედვასასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს სასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს
-
გადახედვაკლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე! კლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე!
-
გადახედვასაქართველოს რეიტინგი, პრესის თავისუფლების მსოფლიო ინდექსში, 26 ადგილით დაეცა საქართველოს რეიტინგი, პრესის თავისუფლების მსოფლიო ინდექსში, 26 ადგილით დაეცა
-
გადახედვაჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე
-
გადახედვადღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია დღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია
-
გადახედვარა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე რა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე კობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე
-
გადახედვაკალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ" კალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ"
-
გადახედვამინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე მინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე
-
გადახედვაპოლიციის უმოქმედობა აქციის მონაწილეებზე ძალადობას ახალისებს — DRI პოლიციის უმოქმედობა აქციის მონაწილეებზე ძალადობას ახალისებს — DRI
-
გადახედვაპარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა პარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა
-
გადახედვა11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა 11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა
-
გადახედვასაფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ საფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ
-
გადახედვაგზის გადაკეტვა შეკრების თავისუფლების ფორმაა — საია გზის გადაკეტვა შეკრების თავისუფლების ფორმაა — საია
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ში მიიწვიეს დათქმით, რომ ვიზიტამდე უნდა შეჩერებულიყო კანონპროექტის განხილვა — საგარეო აშშ-ის ელჩის განცხადებაზე კობახიძე აშშ-ში მიიწვიეს დათქმით, რომ ვიზიტამდე უნდა შეჩერებულიყო კანონპროექტის განხილვა — საგარეო აშშ-ის ელჩის განცხადებაზე
კომენტარები