რა გავლენა აქვს მოზარდთა დეპრესიაზე ეკრანთან გატარებულ დროს? — კვლევა
დეპრესიას ასაკი არ აქვს და მისი თითოეული შემთხვევა თავისი მნიშვნელობით უნიკალურია. ბოლო პერიოდში ყურადღების ცენტრში მოექცა მოზარდთა დეპრესია, რადგანაც იგი მჭიდრო კავშირშია აკადემიური მოსწრების დაქვეითებასთან, ფსიქოსოციალური თუ კოგნიტური უნარების მოშლასთან,მავნე ნივთიერებების მოხმარებასთან (ალკოჰოლი, ნარკოტიკი), ღარიბ ინტერპერსონალურ ურთიერთობებთან, დაბალ თვითშეფასებასთან და სუიციდთან.
მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის 2001 წლის პროგნოზით, 2020 წლისათვის ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები მოზარდთა ავადობისა და სიკვდილიანობის ერთ-ერთი წამყვანი მიზეზი იქნება. მკვლევართა ვარაუდით, ამის მიზეზი ეკრანთან გატარებული დროის ზრდა უნდა იყოს.
აქამდე არსებული კვლევები ეკრანთან გატარებულ დროსა და დეპრესიის კავშირზე ცალსახა პასუხს არ იძლეოდა. მაგალითად: 2011 და 2012 წლებში გამოქვეყნებული კვლევის შედეგებში გამოკვეთილი კავშირი არ ჩანდა, ხოლო 2014 და 2015 წლის კვლევებში კი ეს კორელაცია გამოხატული იყო. მსგავსი განსხვავების მიზეზი შესაძლოა მარტივი იყოს: წლიდან წლამდე კომპიუტერული ტექნოლოგია იხვეწება, იცვლება მასთან მოზარდების დამოკიდებულება და წვდომა. შესაბამისად, სახეზეა ცოცხალი, მუდმივად ცვლადი დინამიკა.
აღნიშნულ საკითხზე ჩატარებული ერთ-ერთი ბოლო კვლევა ჟურნალში JAMA Pediatrics გამოქვეყნდა. მეცნიერები შეეცადნენ ზუსტად განესაზღვრათ ეკრანთან გატარებული დროის გავლენა მოზარდთა დეპრესიაზე და მეტ-ნაკლებად გამოევლინათ მისი ზუსტი მიზეზები.
მკვლევარებმა მოზარდებთა ინტერესების ანალიზით 4 ძირითადი კომპონენტი გამოყვეს:
- სოციალური მედია;
- ტელევიზია;
- კომპიუტერული თამაშები;
- ზოგადად კომპიუტერის მოხმარება.
ამგვარი კლასიფიცირებით მათ უნდა გაეანალიზებინათ წლიდან წლამდე ეკრანთან გატარებული დროის დინამიკა და მისი კავშირი დეპრესიასთან, რათა საბოლოოდ შეძლებოდათ გამოეკვეთათ შესაძლო მიზეზები და მოეხერხებინათ მათი ახსნა.
მეცნიერები ასევე იკვლევდნენ მოზარდებში 3 ძირითადი მედია-თეორიის ეფექტებს:
- ჩანაცვლების ჰიპოთეზა (Displacement hypothesis) — მოიაზრებს, რომ ყველა ტიპის ეკრანთან გატარებულ დროს ნეგატიური გავლენა აქვს ფსიქიკაზე, რადგანაც ამგვარად ჩანაცვლებულია ჯანსაღი აქტივობები (მაგ. ფიზიკური ვარჯიში);
- აღმავალი სოციალური შედარება (Upward social comparison) — ამ თეორიის მიხედვით ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე გავლენას ახდენს კონტენტი, ანუ ის, რასაც უყურებს მოზარდი. (მაგ. მოზარდი შესაძლოა საკუთარ თავს ადარებდეს მისთვის იდეალურ ადამიანს, მის სხეულს და ცხოვრების სტილს);
- შერჩევითი მხარდაჭერა (Reinforcing spirals) — ამ მოსაზრების მიხედვით, ინდივიდი საკუთარი მსოფლმხედველობის მიხედვით არჩევს მისთვის საინტერესო კონტენტს. ასეთ დროს ადამიანი შერჩევითად, მისი შეხედულების მიხედვით იძიებს ინფორმაციას (მაგ. დეპრესიული მოზარდები სოც. მედიაში დეპრესიული შინაარსის პოსტებს აზიარებენ, ხოლო სოციალური ქსელების ალგორითმი კი მათ ნიუს-ფიდში ისევ და ისევ დეპრესიულ პოსტებს უჩვენებს).
კვლევისათვის საჭირო მონაცემებს მეცნიერთა გუნდი 2012 წლიდან 2018 წლამდე აგროვებდა. 6-წლიან შუალედში მათ 3 659 მოზარდის მიერ მოწოდებული მონაცემები გააანალიზეს. თინეიჯერები ავსებდნენ სპეციალურ კითხვარებს, მკვლევარები საზღვრავდნენ დეპრესიის სიმპტომებს, ყოველდღიურად ეკრანთან გატარებულ დროს, იკვლევდნენ თინეიჯერების თვითშეფასების მაჩვენებლებს და ფიზიკური აქტივობის სიხშირეს. რადგანაც მონაცემთა შეგროვებას ამგვარი გამოკითხვის სახე ჰქონდა, მის სრულ ობიექტურობაზე საუბარი რთულია. თუმცა რაოდენობრივი მახასიათებლების გათვალისწინებთ, გარკვეული სურათის დანახვა მაინც შეგვიძლია.
მიღებული შედეგებით დადგინდა, რომ მოზარდთა დეპრესიასა და სოციალური მედიის გამოყენებას შორის კავშირი არსებობს. კერძოდ, აღმავალი სოციალური შედარების თეორიის მიხედვით, თინეიჯერები ხშირად საკუთარ ცხოვრებას კუმირების იდეალურ ცხოვრებას ადარებენ, რაც მათში დაბალი თვითშეფასების ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს და ეს კი, საბოლოო ჯამში, დეპრესიისკენ გადადგმული ნაბიჯია.
ამას ასევე ემატება ინფორმაციის შერჩევითი მხარდაჭერა, რაშიც ძირითადი წვლილი სოციალური ქსელების ალგორითმებს მიუძღვის — დეპრესიული პოსტების გაზიარების და ძიების პარალელურად, მოზარდთა ნიუს-ფიდში უმეტესად ამგვარი შინაარსის პოსტები ჩნდება. ჯერჯერობით ეს საკითხი ბოლომდე კარგად არ არის შესწავლილი.
იგივე ეფექტი დაფიქსირდა ზოგადად კომპიუტერთან და ტელევიზორთან გატარებული დროის შემთხვევაშიც. ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ სოც. მედიასთან შედარებით დეპრესიული სიმპტომატიკის განვითარება დროში უფრო მეტად იყო გაწელილი.
შესაძლოა იფიქროთ, რომ კვლევის შედეგად მიღებული მონაცემები ჩანაცვლების ჰიპოთეზის მართებულობაზე მიუთითებს და მოზარდთა ჯანმრთელობისთვის ყველა ტიპის ეკრანი მავნებელია. ეს ასე ნამდვილად არაა.
საქმე იმაშია, რომ კომპიუტერულ თამაშებში დახარჯული დრო დეპრესიასთან კავშირში არ არის. ამ მოსაზრების ერთ-ერთი პირველი მტკიცებულება ჯერ კიდევ 2007 წლიდან არსებობდა.
გეიმერების 70% თამაშებს მეგობართან ერთად ან ონლაინ თამაშობს. ერთ-ერთი მოსაზრების მიხედვით, კომპიუტერული თამაშები მოზარდებში დადებითი ემოციების გამომწვევი ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური საშუალებაა. თუმცა, ამ კვლევაში არ იყო დაკონკრეტებული კომპიუტერული თამაშების ჟანრები და ასევე უფრო ზუსტად არ იყო შესწავლილი მათი ფსიქიკაზე გავლენა.
შემდგომ ეტაპზე მკვლევარები უფრო კონკრეტულ საკითხებს ჩაუღრმავდებიან. კერძოდ: ისინი გამოიკვლევენ, კონკრეტულად რომელი სოციალური ქსელი არის კავშირში უფრო მეტად დეპრესიასთან და ასევე მეტი სიზუსტისთვის, სავარაუდოდ, დახვეწენ საკვლევი ინფორმაციის შეგროვებისა და ანალიზის მოდელს.
მოზარდთა დეპრესიის კლინიკურ ნიშნებს ყველაზე ადრე, როგორც წესი, მშობლები ამჩნევენ. ამიტომაც, აუცილებელია მათ განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციონ შვილების ეკრანთან გატარებულ დროსა თუ მათი ხასიათების ცვლილებებს, იზრუნონ მოზარდთა ინტერესების გამრავალფეროვნებაზე და საჭიროების შემთხვევაში დახმარებისათვის დროულად მიმართონ ფსიქიატრს.
-
გადახედვარუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა რუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა
-
გადახედვასალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე სალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე
-
გადახედვააზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს აზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს
-
გადახედვადერეკ შოლე: მრავალწლიანი პარტნიორობის შემდეგ, ვწუხვართ, რომ საქართველოს ევროატლანტიკური მისწრაფებები სასწორზე დევს დერეკ შოლე: მრავალწლიანი პარტნიორობის შემდეგ, ვწუხვართ, რომ საქართველოს ევროატლანტიკური მისწრაფებები სასწორზე დევს
-
გადახედვააქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია აქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია
-
გადახედვაქართველი სტარტაპერები რუსული კანონის წინააღმდეგ ერთობლივ განცხადებას ავრცელებენ ქართველი სტარტაპერები რუსული კანონის წინააღმდეგ ერთობლივ განცხადებას ავრცელებენ
-
გადახედვასასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს სასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს
-
გადახედვაპრეზიდენტმა ე.წ ოფშორების კანონს ვეტო დაადო პრეზიდენტმა ე.წ ოფშორების კანონს ვეტო დაადო
-
გადახედვაკლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე! კლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე!
-
გადახედვაჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე
-
გადახედვადღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია დღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია
-
გადახედვარა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე რა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე კობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე
-
გადახედვაკალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ" კალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ"
-
გადახედვამინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე მინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე
-
გადახედვაპარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა პარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა
-
გადახედვა11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა 11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა
-
გადახედვაცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ ცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ
-
გადახედვასაფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ საფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ
-
გადახედვაგზის გადაკეტვა შეკრების თავისუფლების ფორმაა — საია გზის გადაკეტვა შეკრების თავისუფლების ფორმაა — საია
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ში მიიწვიეს დათქმით, რომ ვიზიტამდე უნდა შეჩერებულიყო კანონპროექტის განხილვა — საგარეო აშშ-ის ელჩის განცხადებაზე კობახიძე აშშ-ში მიიწვიეს დათქმით, რომ ვიზიტამდე უნდა შეჩერებულიყო კანონპროექტის განხილვა — საგარეო აშშ-ის ელჩის განცხადებაზე
კომენტარები