შეგიძლია თუ არა ადამიანის მოკვლა?
იქნება ეს ფილმები, თამაშები, სერიალები თუ წიგნები, მკვლელობის ისტორიებს ჩვენს გარშემო მრავლად ვხვდებით. მკვლელობაზე საუბრისას, ბუნებრივად ჩნდება კითხვა, არის თუ არა რაიმე ფაქტორები ან მახასიათებლები, რაც ზრდის შანსებს, რომ ადამიანი მკვლელობას ჩაიდენს? უფრო მეტიც, შენ თუ შეგიძლია, რომ ადამიანი მოკლა?
ან ოდესმე თუ გიფიქრიათ ადამიანის მკვლელობაზე?
ამ კითხვაზე შეგიძლიათ არ გვიპასუხოთ, ევოლუციური ფსიქოლოგის, დეივიდ ბასის ჩატარებული კვლევით, რომელშიც მან 1 000 სტუდენტი გამოკითხა, გაირკვა, რომ ქალების 76 და კაცების 91 პროცენტი სხვა ადამიანის მკვლელობაზე სერიოზულად ერთხელ მაინც დაფიქრებულა.
სწრაფად გიცემთ თუ არა გული?
შვედეთში 2009 წლამდე სავალდებულო სამხედრო სამსახური მოქმედებდა, რომლის ფარგლებშიც 18 წლის წვევამდელებს გარკვეულ სამედიცინო შემოწმებას უტარებდნენ.
მეცნიერებმა გააანალიზეს მონაცემთა ბაზა, რომელშიც 710 000 წვევამდელის გულის ცემის სიხშირე შედიოდა. მიღებული შედეგები მიუთითებდა, რომ ადამიანებს, რომლებსაც 18 წლის ასაკში დაბალი გულის ცემის სიხშირე (უფრო ნაკლები, ვიდრე 60 დარტყმა წუთში) უფიქსირდებოდათ, მაღალი გულის ცემის სიხშირის მქონე ადამიანებთან შედარებით, მომავალში მძიმე დანაშაულის ჩადენის რისკი 39%-ით უფრო ნაკლები ჰქონდათ.
გარკვეული განსხვავებების პოვნა მკვლელების ტვინშიც შეიძლება. იმ მკვლელების შესწავლით, რომლებიც ფსიქიკური დარღვევის მიზეზით, დანაშაულს არ აღიარებდნენ, გაირკვა, რომ მათ ტვინში შუბლისწინა ქერქს შემცირებული აქტივობა ახასიათებდა, რაც ლოგიკურია, თუ გავიხსენებთ, რომ ტვინის ეს უბანი გადაწყვეტილებების მიღებაში და სოციალურ ქცევაში ძლიერადაა ჩართული. გარდა ამისა, ასეთ დამნაშავეებს მომატებული აქტივობა ჰქონდათ ტვინის ლიმბურ სისტემაში, რომელიც ემოციებზეა პასუხისმგებელი.
MAO-A, ანუ "მებრძოლი გენი"
MAO-A გენი ყველა ჩვენგანშია, თუმცა ადამიანების დაახლოებით 33%-ს გააჩნია ამ გენის ერთ-ერთი ვარიანტი, რომელიც აგრესიასთანაა დაკავშირებული.
ამ ყველაფერს ბუნება-აღზრდის ცნობილ დაპირისპირებამდე მივყავართ. აღზრდა, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია, თუმცა ჩვენს ჩამოყალიბებაში ბუნება ძალიან დიდ როლს თამაშობს.
ასეთი გენის ქონა არ ნიშნავს, რომ ჩვენ დანაშაულს აუცილებლად ჩავიდენთ. თუმცა თუ გენის ამ ვარიანტს ისეთი გარემო ფაქტორები დაემატება, როგორიც არის, მაგალითად, ბავშობაში სასტიკი მოპყრობა, აგრესიის გამოვლენისა და დანაშაულის ჩადენის რისკები იმატებს.
თანაც, კვლევებით ირკვევა, რომ სერიული მკვლელების 68 პროცენტს ბავშვობაში ცუდად ეპყრობოდნენ.
ერთი შეხედვით, შესაძლოა, უცნაურად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ძალადობასა და აგრესიასთან ცუდი კვებაცაა კავშირში. განსაკუთრებით ყურადსაღები კი ომეგა-3 მჟავების ნაკლებობაა. კვლევებით ირკვევა, რომ ომეგა-3 მჟავების მიღებას აგრესიისა და ძალადობის შემთხვევების 37 პროცენტით შემცირება შეუძლია.
კიდევ ერთი საინტერესო ფაქტი — სტატისტიკა მიუთითებს, რომ ყველაზე დიდი სიფრთხილე კვირას უნდა გამოიჩინოთ, რადგან მკვლელობების უმეტესობა სწორედ კვირა დღეს ხდება.
რა თქმა უნდა, აგრესია და ძალადობა აუცილებლად მკვლელობას არ ნიშნავს, მაგრამ მკვლელობაზე საუბრისას აუცილებელია, რომ მკვლელის წინასწარგანწყობები და წარსული გამოცდილებებიც გავითვალისწინოთ.
ასევე აღსანიშნავია, რომ თუ შენ კაცი ხარ, უფრო მეტი შანსია, რომ მკვლელობა ჩაიდინო. დედამიწის მოსახლეობის ნახევარი ქალია, მიუხედავად ამისა, ქალებზე, ჩადენილი მკვლელობების მხოლოდ 14,7 პროცენტი მოდის.
რატომ?
მკვლელობა სარისკოა და ეს ადამიანს, შესაძლოა, ძალიან ძვირად დაუჯდეს. მაგალითად, მკვლელობის შემდეგ ადამიანმა, შესაძლოა, საკუთარ ბავშვთან დროის გატარება სხვადასხვა მიზეზის (თუნდაც საპასუხო მკვლელობის) გამო ვეღარ შეძლოს.
კვლევები მიუთითებს, რომ დედის დაღუპვა ბავშვის გადარჩენის შანსებს რადიკალურად ამცირებს. თუმცა, გადარჩენის შანსებზე ასეთ დიდ გავლენას მამის დაღუპვა არ ახდენს.
არსებობს მოსაზრება, რომ თუ საკითხს საკუთარი გენების შთამომავლობისთვის გადაცემის კუთხით შევხედავთ, ქალებს მკვლელობის შემთხვევაში დასაკარგი უფრო მეტი აქვთ, ვიდრე კაცებს.
მაგრამ საერთოდ რატომ უნდა მოვკლათ ვინმე?
მეცნიერების ნაწილს მიაჩნია, რომ ჩვენი ევოლუციური ისტორიის განმავლობაში, მკვლელობის შედეგად მიღებული სარგებელი (სხვისი რესურსების მოპოვება) არსებულ რისკებს აჭარბებდა.
კვლევები ასევე მიუთითებს, რომ მაღალ ევოლუციურ საფეხურზე მყოფ ცხოველებში ლეტალური ძალადობა უფრო ხშირია. მაგალითად, პრიმატები (ადამიანების ჩათვლით) საკუთარი სახეობის წარმომადგენლების მოკვლისკენ, სხვა ძუძუმწოვრებთან შედარებით, ექვსჯერ უფრო მიდრეკილნი არიან.
ადამიანი იმ სახეობათა რიგს მიეკუთვნება, რომლებიც სხვა ზრდასრულ ინდივიდებს განსაკუთრებით ხშირად კლავენ — ამ ჯგუფში შედის ისეთი სოციალური და ტერიტორიული ცხოველები, როგორებიც არიან, მაგალითად, მგლები, ლომები და აფთრები. საბედნიეროდ, მსოფლიოში მკვლელობების სიხშირე სტაბილურად იკლებს, თუმცა საჭიროა იმ მოტივებისა და სტიმულების უკეთ შესწავლა, რომელმაც, შესაძლოა ადამიანი მსგავსი საქციელის ჩადენამდე მიიყვანოს.
"კვლევები აჩვენებს, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ადამიანის, როგორც სახეობად, უფრო კონკრეტულად კი ერთ-ერთ პრიმატად აღქმა. გავრცელებული ტენდენციით, ადამიანის ქცევა სხვა ცხოველების ქცევისგან რადიკალურად განსხვავებულად განიხილება, ეს კი ადამიანის ტვინისა და ჩვენი ქცევების უკეთ აღქმას აბრკოლებს", — აცხადებს იუტას უნივერსიტეტის ანთროპოლოგი პატრიცია ლამბერტი.
-
გადახედვაო'ბრაიენი: თუ საქართველოს ხელისუფლება ე.წ. რუსულ კანონს მიიღებს, ვითარება ჩვენთვის ნათელი გახდება [ინტერვიუ] ო'ბრაიენი: თუ საქართველოს ხელისუფლება ე.წ. რუსულ კანონს მიიღებს, ვითარება ჩვენთვის ნათელი გახდება [ინტერვიუ]
-
გადახედვამიუხედავად დაპირისპირებისა და რთული ვითარებისა, უნდა გვაერთიანებდეს სამშობლოს სიყვარული და შეგვეძლოს მშვიდობიანი თანაცხოვრება — ეპისტოლედან მიუხედავად დაპირისპირებისა და რთული ვითარებისა, უნდა გვაერთიანებდეს სამშობლოს სიყვარული და შეგვეძლოს მშვიდობიანი თანაცხოვრება — ეპისტოლედან
-
გადახედვარუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა რუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა
-
გადახედვასალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე სალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე
-
გადახედვააზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს აზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს
-
გადახედვადერეკ შოლე: მრავალწლიანი პარტნიორობის შემდეგ, ვწუხვართ, რომ საქართველოს ევროატლანტიკური მისწრაფებები სასწორზე დევს დერეკ შოლე: მრავალწლიანი პარტნიორობის შემდეგ, ვწუხვართ, რომ საქართველოს ევროატლანტიკური მისწრაფებები სასწორზე დევს
-
გადახედვააქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია აქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია
-
გადახედვასასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს სასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს
-
გადახედვაკლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე! კლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე!
-
გადახედვასაქართველოს რეიტინგი, პრესის თავისუფლების მსოფლიო ინდექსში, 26 ადგილით დაეცა საქართველოს რეიტინგი, პრესის თავისუფლების მსოფლიო ინდექსში, 26 ადგილით დაეცა
-
გადახედვაჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე
-
გადახედვადღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია დღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია
-
გადახედვარა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე რა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე კობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე
-
გადახედვაკალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ" კალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ"
-
გადახედვამინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე მინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე
-
გადახედვაპოლიციის უმოქმედობა აქციის მონაწილეებზე ძალადობას ახალისებს — DRI პოლიციის უმოქმედობა აქციის მონაწილეებზე ძალადობას ახალისებს — DRI
-
გადახედვაპარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა პარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა
-
გადახედვა11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა 11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა
-
გადახედვაცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ ცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ
-
გადახედვასაფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ საფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ
კომენტარები