ნამდვილად გვაძლიერებს თუ არა განსაცდელი
დასავლურ კულტურაში მიჩნეულია, რომ განსაცდელის გადატანას კარგი გავლენა შეიძლება ჰქონდეს ადამიანის შინაგან განვითარებაზე; რომ ტრაგიკული შემთხვევის შემდეგ შენ შეძლებ, გადააფასო ცხოვრება, იგრძნო მადლიერება შენ გარშემო მყოფი ხალხისადმი, ისწავლო გამოცდილებიდან და გახდე მეტად გამძლე.
ეს თემა მედიაში დროდადრო, განსაკუთრებით კი ბუნებრივი კატასტროფებისა და ტერორისტული აქტების შემდეგ ჩნდება ხოლმე.
მაგრამ რას ამბობს მეცნიერება? არის თუ არა ტკივილი და ტანჯვა მართლაც ღირებული? სწორი იყო ფილოსოფოსი ფრიდრიხ ნიცშე, როდესაც თქვა: "რაც არ გვკლავს, გვაძლიერებსო"?
ძლიერი ნარატივი
ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ფსიქოლოგები აქტიურად იკვლევენ ამ თემას. თუმცა რიჩარდ ტედიში და ლორენს კალჰოუნი ჯერ კიდევ 1996 წელს დაინტერესდნენ ამ საკითხით. მათი ნაშრომის მიხედვით, ტრავმის ან მძიმე დანაკარგის შემდეგ ადამიანები ამბობენ, რომ მეტად აფასებენ სიცოცხლეს, უახლოვდებიან ოჯახის წევრებსა და მეგობრებს, უფრო ძლიერები, სულიერი ცხოვრებისკენ მიდრეკილნი და შთაგონებულები ხდებიან. კვლევის ავტორებმა ამ ცვლილებას პოსტტრავმული ზრდა უწოდეს.
ამ დასკვნის ხიბლი თვალსაჩინოა. ის გვეუბნება, რომ უმძიმეს ტრაგედიაშიც კი შეიძლება დავინახოთ იმედის სხივი. ამავდროულად, იგი ესადაგება ადამიანის ხსნის ბიბლიურ იდეასაც, რომ ჩვენ მიერ განცდილ ყველა ტკივილსა და ტანჯვას საბოლოო თავისუფლებისკენ მივყავართ.
გარდა ამისა, ეს დასკვნა ცხოვრების არსის გააზრებაშიც გვეხმარება. ფსიქოლოგებმა აჩვენეს, რომ ადამიანებს თავიანთი ისტორიების მოყოლისას ისეთ ამბებზე უყვართ ყურადღების გამახვილება, სადაც ჩანს, თუ როგორ დასძლიეს თავსდამტყდარი პრობლემები და უიღბლობა. რწმენა, რომ ცუდად დაწყებული ამბავი სასიკეთოდ შეიძლება შემოტრიალდეს, ხშირად უდევს საფუძვლად საკუთარ თავზე მოყოლილ ამბებს.
როგორ განვჭვრიტოთ ტრაგედიები?
"განსაცდელის დაძლევის გზით გაძლიერების" კულტურული ნარატივის უკან მდგარი იდეა, შეიძლება, დამაჯერებლად ჟღერდეს, მაგრამ ამ თემაზე ჩატარებული ბოლოდროინდელი კვლევების მონაცემთა შესწავლამ მთელი რიგი წინააღმდეგობები და პრობლემები გამოავლინა.
დავიწყოთ იმით, რომ ძნელია, ადამიანებზე ტრავმის მიღებამდეც და მიღების შემდეგაც ინფორმაციის შეგროვება. მაგალითად, შეუძლებელია იცოდე, ვინ დაკარგავს სახლს ბუნებრივი კატასტროფის შედეგად. ამ მიზეზით, პოსტტრავმულ მდგომარეობაზე ჩატარებული კვლევების უმეტესობაში ადამიანებს სთხოვდნენ, თავად შეეფასებინათ, რამდენად შეცვალა ისინი ტრავმამ. შესაძლოა, ასეთი მიდგომა პიროვნული ზრდის შესაფასებლად გონივრული საშუალება ჩანდეს, — დიდი შანსია, რომ ეს კითხვა მეგობრისთვის ან საკუთარ თავისთვის თავადაც დაგისვამთ, — მაგრამ, სინამდვილეში, ამ მეთოდოლოგიას ბევრი ნაკლი აქვს.
კვლევებით გამოვლინდა, რომ ადამიანებს კარგად არ ახსოვთ, როგორები იყვნენ ტრავმის გადატანამდე. ან როცა გამოკითხულები ამბობენ, რომ ტრავმის მიღების შემდეგ შინაგანად გაიზარდნენ, სინამდვილეში ჩანს ხოლმე, რომ ეს ადამიანები ჯერ კიდევ მძიმედ განიცდიან მომხდარს. ამასთანავე, შინაგანი ზრდის შესახებ მათი განცხადება ზოგჯერ არ ემთხვევა მათი მეგობრებისა თუ ოჯახის წევრების აზრს და შესაძლოა, ის მათ ქცევებში მომხდარ რეალურ ცვლილებებს სრულიად არ ასახავდეს. სხვისთვის იმის თქმა, რომ ტრავმის შემდეგ გაიზარდე, იმ ტკივილთან გამკლავების ერთ-ერთი საშუალება შეიძლება იყოს, რომელსაც ჯერ კიდევ განიცდი.
დასავლური კულტურა ინდივიდებს ხანგრძლივი გლოვის უფლებას არ აძლევს და ყოველთვის არის მოლოდინი, რომ რაღაც ეტაპზე ადამიანი პრობლემას გადალახავს და გააგრძელებს ცხოვრებას. ასეთი წნეხის მექანიზმი, შეიძლება, თავად კითხვარებშიც კი იყოს უნებლიედ ჩადებული. პოსტტრავმულ თემატიკასთან დაკავშირებული საკვლევი კითხვები უმეტესად მხოლოდ პოზიტიურ ცვლილებებს ეხება; მაგალითად, გადააფასა თუ არა ადამიანმა თავისი ცხოვრება? გაუჩნდა ახალი მისწრაფებებები? დაისახა ახალი მიზნები? გახდა უფრო რელიგიური? ამ ტიპის გამოკითხვას ფონად გამოჯანმრთელებისა და მდგომარეობის საკუთარი ძალებით გაუმჯობესების მოლოდინები გასდევს. სხვა შემთხვევებში კი ადამიანებმა, შეიძლება, იმიტომ განაცხადონ, რომ უფრო ძლიერები გახდნენ, რადგან თავის მოტყუების ფაზაში არიან და ვერ უსწორებენ თვალს იმ ტკივილს, რომელსაც ჯერ კიდევ განიცდიან.
პოსტტრავმულ ზრდასთან დაკავშირებულმა საუკეთესო მეთოდოლოგიის მქონე კვლევებმა გამოავლინა, რომ ადამიანის წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ რამდენად შეიცვალა ტრავმის შემდეგ, ხშირად გადაჭარბებულია და არ შეესაბამება რეალობას. უფრო მეტიც, ისინი, ვინც ამტკიცებდნენ, რომ მნიშვნელოვნად გაიზარდნენ პირადი ტრაგედიის შედეგად, ყველაზე ხშირად ავლენდნენ პოსტტრავმული სტრესული აშლილობისა და დეპრესიის სიმპტომებს.
დასკვნის გამოტანა ჯერ რთულია
მრავალი თვალსაზრისით, სათუოა იმ იდეის სიმტკიცე, რომ პიროვნული ზრდა და გამძლეობა თავსდამტყდარი უბედურების ტიპური შედეგია. მსგავსი მიდგომა ამგვარი დასკვნისკენ გვიბიძგებს: გრძელვადიან პერსპექტივაში ტანჯვა სასარგებლოა, რადგან ის ადამიანები, ვინც ტრავმა გადაიტანა, სხვებზე უფრო ძლიერები არიან.
მაგრამ ტრაგედიასთან გამკლავება არაა მარტივი. მეტიც, განსაკუთრებით ძლიერ, მაგალითად, შვილის ან მეუღლის გარდაცვალების შედეგად მიღებულ ტრავმას ადამიანები ზოგჯერ ვერასდროს ერევიან და ტკივილი არასდროს ქრება. არსებობენ ისეთებიც, ვინც აღიარებენ, რომ ტრაგედიიდან გასული თვეები და წლებიც კი ვერ ამსუბუქებს მათ ტკივილს. ეს ადამიანები სუსტებად ან რაიმე ტიპის ფსიქოლოგიური პრობლემის მქონეებად უნდა მიგვეჩნია იმ შემთხვევაში, თუ ვაღიარებდით, რომ გამოთქმა — "რაც არ გვკლავს, გვაძლიერებს" — ჭეშმარიტებაა.
თანამედროვე მეცნიერების მიღწევები საშუალებას გვაძლევს ვთქვათ, რომ ტრავმის შემდეგ ადამიანი მართლაც შეიძლება, შინაგანად გაიზარდოს; ის შეიძლება გახდეს უფრო ძლიერი; გამოასწოროს თავისი ურთიერთობები ახლობლებთან და აიმაღლოს თვითშეფასება. მაგრამ დიდი ალბათობით ეს ისე ხშირად არ ხდება, როგორც ადამიანთა უმეტესობასა და ზოგ მკვლევარს ჰგონია.
ამასთანავე, ყოველი ადამიანი თავისებურად და სხავდასხვა სიჩქარით ვითარდება. ამიტომ ტრავმის დასაძლევად მათ ოჯახების, მეგობრებისა თუ საზოგადოების დახმარება და სოციალური მხარდაჭერა გრძელვადიან პერსპექტივაში სჭირდებათ. სწორედ ამ რესურსების ხელმისაწვდომობა თამაშობს მნიშვნელოვან როლს იმის დადგენაში, რეალურად რამდენად იზრდება ადამიანი.
ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ პოსტტრამვული ზრდა არ უნდა მიიჩნეოდეს უნივერსალურ მიზნად. ბევრი ადამიანისთვის ისიც კი ერთობ ამბიციური მისია შეიძლება იყოს, რომ ტრავმამდელ მდგომარეობას დაუბრუნდეს. მიუხედავად იმისა, რომ უბედურებას შეუძლია, ადამიანი განავითაროს და დააბრძენოს, მეცნიერებისთვის ჯერ კიდევ უცნობია როდის და როგორ ხდება ეს.
ტრავმის შემდეგ შინაგანი ზრდის შესახებ ისტორიები ნამდვილად შთამბეჭდავი და შთამაგონებელია. თუმცა უნდა ჩატარდეს უფრო მეტი და ფუნდამენტური კვლევა იმის დასადგენად, ასეთი შემთხვევები ნორმაა თუ გამონაკლისი.
-
გადახედვარუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა რუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა
-
გადახედვასალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე სალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე
-
გადახედვააზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს აზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს
-
გადახედვააქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია აქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია
-
გადახედვაქართველი სტარტაპერები რუსული კანონის წინააღმდეგ ერთობლივ განცხადებას ავრცელებენ ქართველი სტარტაპერები რუსული კანონის წინააღმდეგ ერთობლივ განცხადებას ავრცელებენ
-
გადახედვასასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს სასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს
-
გადახედვაპრეზიდენტმა ე.წ ოფშორების კანონს ვეტო დაადო პრეზიდენტმა ე.წ ოფშორების კანონს ვეტო დაადო
-
გადახედვაკლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე! კლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე!
-
გადახედვასაქართველოს რეიტინგი, პრესის თავისუფლების მსოფლიო ინდექსში, 26 ადგილით დაეცა საქართველოს რეიტინგი, პრესის თავისუფლების მსოფლიო ინდექსში, 26 ადგილით დაეცა
-
გადახედვაჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე
-
გადახედვადღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია დღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია
-
გადახედვარა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე რა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე კობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე
-
გადახედვაკალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ" კალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ"
-
გადახედვამინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე მინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე
-
გადახედვაპარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა პარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა
-
გადახედვა11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა 11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა
-
გადახედვაცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ ცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ
-
გადახედვასაფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ საფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ
-
გადახედვაგზის გადაკეტვა შეკრების თავისუფლების ფორმაა — საია გზის გადაკეტვა შეკრების თავისუფლების ფორმაა — საია
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ში მიიწვიეს დათქმით, რომ ვიზიტამდე უნდა შეჩერებულიყო კანონპროექტის განხილვა — საგარეო აშშ-ის ელჩის განცხადებაზე კობახიძე აშშ-ში მიიწვიეს დათქმით, რომ ვიზიტამდე უნდა შეჩერებულიყო კანონპროექტის განხილვა — საგარეო აშშ-ის ელჩის განცხადებაზე
კომენტარები