ვეგანობის გრძელი ისტორია მოკლედ: რატომ დაიწყო ადამიანმა კვების რაციონის შეცვლა
ვეგანებად ის ადამიანები იდენტიფიცირდებიან, რომლებიც არ ჭამენ არც ხორცს, არც თევზს, არც ყველს, არც მაიონეზს და არც თაფლს; ისინი არც რძის შრატის პროტეინს იღებენ და არც ჟელატინს — ანუ არაფერს, რაც ცხოველისგან ან მის მიერ იქმნება. ვეგანები არც ისეთ ტანსაცმელს, აქსესუარებსა თუ ნებისმიერ სხვა ნივთს იყენებენ, რომლებიც ცხოველისგან მზადდება — არანაირი ტყავი, მატყლი, მარგალიტი ან სპილოს ძვლის კლავიშებიანი პიანინო.
ვეგანობა ვეგეტარიანელობის უკიდურესი ფორმაა. მართალია, ეს ტერმინი 1944 წელს დამკვიდრდა, თუმცა ხორცის მიღებისგან თავის შეკავების იდეას ჯერ კიდევ ძველ ინდურ და აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის ხალხებში ვხვდებით. ვეგეტარიანიზმი კი პირველად ბერძენმა ფილოსოფოსმა და მათემატიკოსმა, პითაგორა სამოსელმა დაახლოებით ძვ.წ. 500 წელს ახსენა. მართკუთხა სამკუთხედებზე თეორემის შემქმნელი ყველა არსებისადმი — მათ შორის, ადამიანებისადმიც — გულმოწყალების ღირებულებას უსვამდა ხაზს. ვეგეტარიანელობას მხარს ბუდიზმის, ინდუიზმისა და ჯაინიზმის მიმდევრებიც უჭერდნენ და მიიჩნევდნენ, რომ ადამიანებმა სხვა ცხოველებს ტკივილი არ უნდა მიაყენონ.
უხორცო ცხოვრების წესი დასავლეთში მასობრივად არასდროს გავრცელებულა. თუმცა ის საზოგადო ჯანდაცვაზე ყურადღების გამახვილებისა თუ რელიგიური სენტიმენტების გაძლიერების პერიოდებში იჩენდა ხოლმე თავს. Ephrata Cloister, მკაცრი რელიგიური სექტა, რომელიც 1972 წელს პენსილვანიაში დაარსდა, ცელიბატობასთან ერთად ვეგეტარიანელობასაც უჭერდა მხარს. მე-18 საუკუნის უტილიტარისტი ფილოსოფოსი, ჯერემი ბენტამი მიიჩნევდა, რომ ცხოველთა ტანჯვა ისეთივე სერიოზული საკითხი იყო, როგორიც ადამიანის ტანჯვა. მან ამ ასპექტში ადამიანის უპირატესობის იდეა რასიზმსაც კი შეადარა.
პირველი ვეგეტარიანული საზოგადოება ინგლისში, 1847 წელს ჩამოყალიბდა. სამი წლის შემდეგ კი მღვდელმა სილვესტერ გრემმა ამერიკის ვეგეტარიანული საზოგადოება დააფუძნა. გრემი პრესვიტერელი ღვთისმსახური იყო და მისი მიმდევრები, რომლებსაც გრემელებს უწოდებდნენ, მის მითითებებს ემორჩილებოდნენ. ეს მითითებები ვეგეტარიანელობას, ზომიერებას, თავშეკავებასა და ხშირ ბანაობას მოიცავდა.
1944 წლის ნოემბერში ბრიტანელმა დურგალმა, დონალდ უოტსონმა გამოაცხადა, რომ რადგან ვეგეტარიანელები რძის პროდუქტებსა და კვერცხს ჭამდნენ, ის ახალი ტერმინის, ვეგანის, შექმნას აპირებდა იმ ადამიანების აღსაწერად, რომლებიც ამ პროდუქტებსაც არიდებდნენ თავს.
ამ ამბამდე ერთი წლით ადრე ბრიტანეთის ფერმის ძროხების 40%-ში ტუბერკულოზი აღმოაჩინეს და უოტსონმა ეს თავის სასარგებლოდ გამოიყენა. მან თქვა, რომ ვეგანური ცხოვრების წესი ხალხს დაბინძურებული საკვებისგან იცავდა. ტერმინის გამოყენებიდან სამი თვის შემდეგ კი უოტსონმა ოფიციალური განმარტება გამოსცა, თუ როგორ უნდა გამოთქმულიყო ეს სიტყვა. "ვეგანი და არა ვეჯანი", — წერდა ის თავის ახალ ვეგანთა საზოგადოების გაზეთში, რომელსაც 25 გამომწერი ჰყავდა. 2005 წელს, როდესაც უოტსონი 95 წლის ასაკში გარდაიცვალა, ბრიტანეთში 250,000 თვითიდენტიფიცირებული ვეგანი სახლობდა. აშშ-ში კი იმავე პერიოდში 2 მილიონი ვეგანი ცხოვრობდა — მობის, ვუდი ჰარელსონის და ფიონა ეფლის ჩათვლით.
მკაცრი ვეგანიზმი ყველა ტიპის ცხოველური პროდუქტის გამოყენებას კრძალავს — მათ შორის ისეთსაც, რომელიც საკვები არ არის. მაგრამ როგორც ცხოვრების ნებისმიერი ისეთი წესის არჩევანი, რომელიც "იზმით" მთავრდება, ვეგანიზმიც მკაცრ საზღვრებს არ მოიაზრებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ვეგანიზმისა თუ ვეგეტარიანიზმის მრავალი მიმდევარი დადგენილ წესებს ხშირად არღვევს ხოლმე. მაგალითად, ვიტამინი B12 თითქმის მთლიანად ცხოველურ პროდუქტებში გვხვდება, ამიტომ ბევრი ვეგანი დანამატებიან საკვებს მიირთმევს ან პირდაპირ ვიტამინს სვამს, რათა მისი საჭირო რაოდენობა მიიღოს.
თანამედროვე დასავლურ სამყაროში ვეგეტარიანელობა ფილოსოფიური და რელიგიური ფესვებისგან გათავისუფლდა და ჯანმრთელობისთვის მიღებულ არჩევანად გადაიქცა. ამაზე ის მრავალრიცხოვანი რესტორნები მეტყველებს, რომლებიც ვეგეტარიანულ კერძებს გვთავაზობს. ხოლო წვეულების მენიუს დაგეგმვამდე სულ უფრო ხშირად კითხულობენ, არის თუ არა სტუმართაგან ვინმე ვეგეტარიანელი. თუმცა ვეგანიზმი ჯერ კიდევ ცხოველთა უფლებების მოძრაობას უკავშირდება და ფართო საზოგადოების ცნობიერებაში ბოლომდე არაა დამკვიდრებული.
ვეგანებმა საკვების არჩევისას იმ დონის სიმკაცრე შეუძლიათ გამოავლინონ, რამდენიც მოუნდებათ. მაგალითად, საერთაშორისო ვეგეტარიანელთა კავშირის ვებსაიტზე ვეგანებისთვის ისეთი სასარგებლო რჩევებს შეხვდებით, როგორიც საცხობ ფორმებზე ცხოველური ცხიმის წასმა ან ძვლის ნახშირით რაფინირებული შაქრის გამოყენებაა. თუმცა, ამასთან, არსებობს უმი ვეგანიზმიც, რომელიც საკვების მოუმზადებლად, უმად მირთმევას ნიშნავს. თუ კიდევ ერთი ნაბიჯით წინ წავალთ, მონო კვებას მივიღებთ — იდეას, რომ კუჭმა ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთი ტიპის საკვები უნდა გადაამუშაოს. მოკლედ რომ ვთქვათ, თუ რაიმეს მიირთმევთ, დიდი ალბათობით, არსებობს ვინმე სხვა, ვინც იმავეს ჭამაზე ამა თუ იმ მიზეზით უარს ამბობს.
-
გადახედვაო'ბრაიენი: თუ საქართველოს ხელისუფლება ე.წ. რუსულ კანონს მიიღებს, ვითარება ჩვენთვის ნათელი გახდება [ინტერვიუ] ო'ბრაიენი: თუ საქართველოს ხელისუფლება ე.წ. რუსულ კანონს მიიღებს, ვითარება ჩვენთვის ნათელი გახდება [ინტერვიუ]
-
გადახედვამიუხედავად დაპირისპირებისა და რთული ვითარებისა, უნდა გვაერთიანებდეს სამშობლოს სიყვარული და შეგვეძლოს მშვიდობიანი თანაცხოვრება — ეპისტოლედან მიუხედავად დაპირისპირებისა და რთული ვითარებისა, უნდა გვაერთიანებდეს სამშობლოს სიყვარული და შეგვეძლოს მშვიდობიანი თანაცხოვრება — ეპისტოლედან
-
გადახედვარუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა რუსეთმა ვოლოდიმირ ზელენსკი ძებნილად გამოაცხადა
-
გადახედვასალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე სალომე ზურაბიშვილი ელჩებს: დაძაბულ ვითარებაში ვართ... ჩემი თხოვნაა, განხორციელდეს მაღალი დონის ვიზიტები მაისის ბოლომდე
-
გადახედვააზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს აზერბაიჯანში დაკავებულ მედია ადვოკატს და ტელეკომპანიის დამფუძნებელს, არ აძლევენ საშუალებას, სასწრაფო ბიოფსია ჩაიტაროს
-
გადახედვადერეკ შოლე: მრავალწლიანი პარტნიორობის შემდეგ, ვწუხვართ, რომ საქართველოს ევროატლანტიკური მისწრაფებები სასწორზე დევს დერეკ შოლე: მრავალწლიანი პარტნიორობის შემდეგ, ვწუხვართ, რომ საქართველოს ევროატლანტიკური მისწრაფებები სასწორზე დევს
-
გადახედვააქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია აქცია ქართული ოცნების ოფისთან — სანაპირო გადაკეტილია
-
გადახედვაქართველი სტარტაპერები რუსული კანონის წინააღმდეგ ერთობლივ განცხადებას ავრცელებენ ქართველი სტარტაპერები რუსული კანონის წინააღმდეგ ერთობლივ განცხადებას ავრცელებენ
-
გადახედვასასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს სასტუმრო პარაგრაფთან აქციის მონაწილე დააკავეს
-
გადახედვაკლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე! კლუბი KHIDI: ვაუქმებთ 3 და 4 მაისის ივენთებს. არა რუსულ კანონს! შევხვდებით რუსთაველზე!
-
გადახედვაჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება კახა კალაძის მიერ, ჟურნალისტის შეურაცხყოფის ფაქტზე
-
გადახედვადღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია დღეს, კობახიძემ, ამ ქვეყნის ისტორიაში უპრეცედენტო და უდიდესი თავდასხმა განახორციელა აშშ-ზე — გრიგოლ გეგელია
-
გადახედვარა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე რა უნდა ვიცოდეთ დღევანდელ პროტესტზე, რომელიც 18:30-ზე დაიწყება სასტუმრო პარაგრაფთან, თავისუფლების მოედანზე
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე კობახიძე აშშ-ს "ორ რევოლუციურ მცდელობაში" ადანაშაულებს — რა გავიგეთ მისი და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის მრჩევლის პოსტებიდან X-ზე
-
გადახედვაკალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ" კალაძე სპორტსმენებზე, რომელმაც ხელისუფლების ძალადობა დაგმეს: "მეც ვუერთდები "არა რუსულ კანონს", ამ სუფთა ქართულ კანონს კი აუცილებლად მივიღებთ"
-
გადახედვამინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე მინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე
-
გადახედვაპოლიციის უმოქმედობა აქციის მონაწილეებზე ძალადობას ახალისებს — DRI პოლიციის უმოქმედობა აქციის მონაწილეებზე ძალადობას ახალისებს — DRI
-
გადახედვაპარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა პარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა
-
გადახედვა11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა 11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა
-
გადახედვაცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ ცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ
-
გადახედვასაფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ საფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ
კომენტარები