ჩაკ პალანიკი — სამყაროს შავბნელი სურათების მხატვარი
ჩაკ პალანიკი თანამედროვეობის გამორჩეული მწერალია, რომელიც ჩვენს დროებას გულწრფელად აღწერს, მაშინაც კი, თუ ეს გულწრფელობა მიუღებლობის ზღვარზეა. ვერ უარვყოფთ, რომ როცა რეალობას თვალს ვუსწორებთ, მის ყველა წინააღმდეგობასა და ნაკლს (ავადმყოფობებს, ადიქციებს, ძალადობასა და სიკვდილს) ვხედავთ, რაც სამყაროს შავბნელ სურათს ქმნის. ცხოვრების მახინჯი ნაწილების აღწერას გამბედაობა სჭირდება, რასაც პალანიკი ნამდვილად არ უჩივის.
ცხოვრებისეული გამოცდილება, როგორც ლიტერატურის საფუძველი
როგორც წესი, პალანიკის პერსონაჟები განდეგილები არიან: ალკოჰოლისა და ნარკოტიკის მომხმარებლები, სექსზე დამოკიდებულები, მოძალადეები ან სასიკვდილოდ დაავადებული ადამიანები. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ავტორი განზრახ აზვიადებს სამყაროს სისასტიკეს, მაგრამ თუკი მის ცხოვრებას გადავავლებთ თვალს, მივხვდებით, საიდან მოდის ასეთი მსოფლმხედველობა.
პალანიკი მწერლად გახდომამდე თავშესაფარში და უიმედო პაციენტებისთვის განკუთვნილ კლინიკაში მუშაობდა, თუმცა ეს გამოცდილება არაფერია იმ ფაქტთან შედარებით, რომ მამამისი საყვარელთან ერთად ჯერ მოკლეს, შემდეგ კი დაწვეს. მკვლელობა ქალის ყოფილმა პარტნიორმა ჩაიდინა, რომელიც მანამდე ფიზიკური ძალადობის გამო იყო ნასამართლევი. მამის სასტიკმა მკვლელობამ პალანიკს მძიმე ტრავმა მიაყენა. მოგვიანებით ეს ისტორია მის რომანს ძილისპირულს დაედო საფუძვლად.
ეს მწერლის ცხოვრებიდან ერთადერთი სულისშემძვრელი ისტორია არაა: პალანიკის ბაბუამ ჯერ საკუთარ ცოლს ესროლა, შემდეგ კი თავი მოიკლა.
მიუხედავად იმისა, რომ პალანიკის მოთხრობილი ამბები გამოგონილია, მათი საფუძვლები შეგვიძლია მწერლის ბიოგრაფიაში ვეძიოთ. მართალია, პალანიკი ბინძური დეტალებით იპყრობს მკითხველის ყურადღებას, თუმცა მისი რომანები ამავდროულად ეხება ისეთ თემებს, როგორებიცაა: სიკეთე, საკუთარი თავის გაუმჯობესება და სიყვარული.
სტილი და წარმატების ისტორია
პალანიკმა წერა 35 წლის ასაკში დაიწყო. პირველ რომანს თავად მწერალი იმედგაცრუებად აფასებს, მეორე რომანი, უხილავი ურჩხულები, პროვოკაციულობის გამო რამდენიმე გამომცემლობამ დაიწუნა და მხოლოდ მოგვიანებით გამოქვეყნდა. პალანიკის მესამე წიგნი, მებრძოლთა კლუბი კი არავის დაუყენებია ეჭვქვეშ. წიგნმა განსაკუთრებული პოპულარობა დევიდ ფინჩერის ამავე სახელწოდების ფილმის გამოსვლის შემდეგ მოიპოვა.
გამოუცდელმა მკითხველმა შეიძლება იფიქროს, რომ მეტაფორებისა და ფილოსოფიური კონცეფციების გარეშე წერა მარტივია, თუმცა ასე ნამდვილად არაა: პალანიკი საკუთარ ტექსტების რამდენიმე შრეზე მუშაობს — დაწყებული სტრუქტურით და დასრულებული — სიტყვების შერჩევით. პალანიკი თავისი საქმის დიდოსტატია და სხვებსაც ასწავლის წერას ესეებისა და სემინარების დახმარებით. სიტყვების მოხელთებაში მას ჟურნალისტური გამოცდილებაც ეხმარება. მწერალი აღიარებს, რომ ხშირად მიმართავს რეპორტიორებისთვის დამახასიათებელ ტექნიკებს. სიმართლე რომ ვთქვათ, ჟურნალისტებმა ყველაზე უკეთ იციან, როგორ მიიპყრონ მკითხველის ყურადღება. პალანიკის აზრით, ტექსტი ზედმეტი დეტალებისგან დაცლილი და ამასთანავე ინფორმაციული უნდა იყოს. მისი თქმით, მკითხველებს სურთ, თვალი ადევნონ თავბრუდამხვევ მოქმედებებს და არა — ავტორის მოსაზრებებს.
ამბის თხრობის ამ მეთოდით ტექსტი ისევე მომაჯადოებელი ხდება, როგორც სატელევიზიო სერიალი და პალანიკის მიზანიც სწორედ ესაა. მისი აზრით, თანამედროვე ლიტერატურის უმთავრესი მიზანია, ფართო მასებს მისწვდეს. პალანიკს სჯერა, რომ ლიტერატურა ინფორმაციის მიღების ერთადერთი ღირებული წყაროა მთელ მასმედიაში.
პალანიკის ტექსტები დამაჯერებელია, რადგან გამომსახველობითია. მისი რომანების კითხვისას მკითხველი ბოლომდე ეფლობა წიგნში. მებრძოლთა კლუბის პირველივე სიტყვებიდან მკითხველს შეუძლია, ამ წარმოსახვითი სამყაროს გემო, სუნი და სტრუქტურა იგრძნოს: "ენის წვერით ვეხები ნახვრეტებს პისტოლეტის ლულაზე, რომელიც ერთად გავხვრიტეთ. სროლისას ხმაურს აირის გაფართოება იწვევს, თორემ სწრაფად მოძრავი ტყვია სულ ოდნავ ზუზუნებს. ხმის ჩასახშობად ლულა ბევრგან უნდა გახვრიტო. ნახვრეტებიდან აირი თავისუფლდება და აღარც ტყვია მიქრის ბგერის სიჩქარით".
ზოგიერთ შემთხვევაში აღწერა იმდენად გრაფიკულია, რომ წასაკითხად მძიმეა, თუმცა წიგნს გვერდზე მაინც ვერ გადადებთ. პალანიკი უნიკალური ავტორია: მან იცის, როდის დაამატოს სიბინძურე და როდის განმუხტოს ტრაგიკული სიტუაცია ირონიით. აქედან გამომდინარე, მისი რომანები სრულყოფილად დაბალანსებულია.
კიდევ ერთი ტექნიკა, რომელსაც პალანიკი მიმართავს, გაზვიადებაა, რის გამოც მისი პერსონაჟები უფრო ბუნებრივები ჩანან. მაგალითად, რომან ხრჩობაში მთავარი გმირი სექსზე დამოკიდებული კაცია, რომელიც მუზეუმში მუშაობს და სხვადასხვა რესტორანში საკვების გადაცდენის ინსცენირებას ახდენს, რათა მომავალში საკუთარი “მხსნელებისგან” ფული და წერილები მიიღოს. ის ფულს დედამისის მკურნალობისთვის იყენებს და ეს მხოლოდ მცირე ნაწილია იმ აბსურდისა, რომელსაც ისტორიის განვითარებისას ვეჩეხებით.
პალანიკის სტილისთვის დამახასიათებელი კიდევ ერთი ნიშანი რეფრენების (განმეორებების) გამოყენებაა, რაც რამდენიმე მიზანს ემსახურება. პირველ რიგში, ის მკითხველს პერსონაჟისადმი თანაგრძნობით განაწყობს, შემდეგ კი აჩვენებს ცხოვრების ტემპს, მის ცვალებადობასა თუ სტაბილურობას. მაგალითისთვის ავიღოთ ეს ამონარიდი უჩინარი ურჩხულებიდან, სადაც მოდელის ყოველდღიური ცხოვრებაა აღწერილი:
პალანიკი არცერთ სიტყვას არ იყენებს ამაოდ. მან ზუსტად იცის, რა რეაქციის გამოწვევა სურს. შესაძლოა, ეს სტრატეგია ზედმეტად მანიპულაციურად აღიქმებოდეს, მაგრამ ავტორი მკითხველს მზა პასუხებს სულაც არ აძლევს: ყოველთვის ტოვებს საკმარის სივრცეს დაფიქრებისა და ანალიზისთვის. აუდიტორიას უწევს, თავად გამოიცნოს, რას გრძნობს პერსონაჟი და რა არის რომანის მთავარი კონფლიქტი. ის ფაქტი, რომ მკითხველთა დასკვნები ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავდება, მწერლის შემოქმედებას ორაზროვნებას მატებს.
ამავდროულად, პალანიკი ხშირად მიმართავს "არასაიმედო მთხრობლის" ხერხს. ამის თვალსაჩინო მაგალითი მებრძოლთა კლუბია, სადაც სწორედ ეს ხრიკი ქმნის საფუძველს სიუჟეტის წარმოუდგენელი განვითარებისათვის.
რა თქმა უნდა, არსებობს მიზეზები, რის გამოც ადამიანებს არ ესმით ან არ მოსწონთ პალანიკის შემოქმედება. მისი წიგნებით სიამოვნების მიღება გაგიჭირდებათ, თუ უხამს დეტალებსა და ძალადობაზე კონცენტრირდებით, თუმცა გულისამრევი სცენების მიღმაც კი იმალება უმნიშვნელოვანესი გზავნილი: მაშინაც კი, როცა ფსკერზე ხარ, შეგიძლია, წამოდგე და ცხოვრების აზრი იპოვო. მისი პერსონაჟები მარტოობაში იხრჩობიან, თუმცა მაინც დაატარებენ იმედის პატარა ნაპერწკალს — ზუსტად ისე, როგორც რეალურ ცხოვრებაში ხდება.
-
გადახედვაპარლამენტმა გააუქმა პლენარული სხდომა, გაუქმებულია საგარეო საქმეთა მინისტრის მოხსენებაც — რა ხდება პარლამენტმა გააუქმა პლენარული სხდომა, გაუქმებულია საგარეო საქმეთა მინისტრის მოხსენებაც — რა ხდება
-
გადახედვასაქართველოს დასავლური კურსი საფრთხეშია — აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი საქართველოს დასავლური კურსი საფრთხეშია — აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი
-
გადახედვარა ვიცით თვალის არეში დაჭრილი ახალგაზრდა კაცის მდგომარეობაზე რა ვიცით თვალის არეში დაჭრილი ახალგაზრდა კაცის მდგომარეობაზე
-
გადახედვააქციაზე დაშავებული 8 ადამიანის ჰოსპიტალიზაცია გახდა საჭირო — ჯანდაცვის სამინისტრო აქციაზე დაშავებული 8 ადამიანის ჰოსპიტალიზაცია გახდა საჭირო — ჯანდაცვის სამინისტრო
-
გადახედვაახალგაზრდა კაცი თვალის არეშია დაჭრილი სავარაუდოდ, რეზინის ტყვიით ახალგაზრდა კაცი თვალის არეშია დაჭრილი სავარაუდოდ, რეზინის ტყვიით
-
გადახედვამოვუწოდებთ შსს-ს, უარი თქვას კანონსაწინააღმდეგო, ღირსების შემლახავ ძალადობრივ პრაქტიკაზე — საია მოვუწოდებთ შსს-ს, უარი თქვას კანონსაწინააღმდეგო, ღირსების შემლახავ ძალადობრივ პრაქტიკაზე — საია
-
გადახედვამოვუწოდებთ, შეწყვიტონ ძალადობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში სპეციალური საშუალებებით შევწყვეტთ აქციას — შს მინისტრის მოადგილე მოვუწოდებთ, შეწყვიტონ ძალადობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში სპეციალური საშუალებებით შევწყვეტთ აქციას — შს მინისტრის მოადგილე
-
გადახედვაპარლამენტში უსაფრთხოების წითელი დონე ამოქმედდა პარლამენტში უსაფრთხოების წითელი დონე ამოქმედდა
-
გადახედვამამუკა მდინარაძე: აღმოჩნდა, რომ 12-მილიმეტრიანი თიაქრით დავდიოდი, ამიტომ ვერ ვიყავი დღეს, ჩათვალეთ, 84-ე ხმა ჩემია მამუკა მდინარაძე: აღმოჩნდა, რომ 12-მილიმეტრიანი თიაქრით დავდიოდი, ამიტომ ვერ ვიყავი დღეს, ჩათვალეთ, 84-ე ხმა ჩემია
-
გადახედვა"მნიშვნელოვანია აქციის მონაწილეები არ გაცდნენ მშვიდობიანი შეკრების უფლების ფარგლებს" — სახალხო დამცველი "მნიშვნელოვანია აქციის მონაწილეები არ გაცდნენ მშვიდობიანი შეკრების უფლების ფარგლებს" — სახალხო დამცველი
-
გადახედვაფონ დერ ლაიენი: დიდი შეშფოთებით ვაკვირდები საქართველოში არსებულ ვითარებას და ვგმობ ძალადობას თბილისის ქუჩებში ფონ დერ ლაიენი: დიდი შეშფოთებით ვაკვირდები საქართველოში არსებულ ვითარებას და ვგმობ ძალადობას თბილისის ქუჩებში
-
გადახედვავითარება რუსთაველზე — ვრცელდება ინფორმაცია რეზინის ტყვიების გამოყენების შესახებ ვითარება რუსთაველზე — ვრცელდება ინფორმაცია რეზინის ტყვიების გამოყენების შესახებ
-
გადახედვამაკა ჩიკვილაძე მთავრობას: ჩვენ, ომში დაღუპული ჯარისკაცების ოჯახის წევრები, გთხოვთ, ნუ აღმართავთ ხელს ახალგაზრდა თაობაზე მაკა ჩიკვილაძე მთავრობას: ჩვენ, ომში დაღუპული ჯარისკაცების ოჯახის წევრები, გთხოვთ, ნუ აღმართავთ ხელს ახალგაზრდა თაობაზე
-
გადახედვაშსს-ს განცხადება დემონსტრანტების წინააღმდეგ წყლის ჭავლისა და წიწაკის სპრეის გამოყენებასთან დაკავშირებით შსს-ს განცხადება დემონსტრანტების წინააღმდეგ წყლის ჭავლისა და წიწაკის სპრეის გამოყენებასთან დაკავშირებით
-
-
გადახედვამამუკა მდინარაძეს დღეს კენჭისყრაში მონაწილეობა არ მიუღია, მან სასწრაფო ოპერაცია გაიკეთა — რადიო თავისუფლება მამუკა მდინარაძეს დღეს კენჭისყრაში მონაწილეობა არ მიუღია, მან სასწრაფო ოპერაცია გაიკეთა — რადიო თავისუფლება
-
-
გადახედვა"დროა, ურთიერთობებმა ქუჩიდან მოლაპარაკების მაგიდასთან უნდა გადაინაცვლოს" — საპატრიარქოს განცხადება "დროა, ურთიერთობებმა ქუჩიდან მოლაპარაკების მაგიდასთან უნდა გადაინაცვლოს" — საპატრიარქოს განცხადება
-
გადახედვაშსს განცხადებას ავრცელებს — რუსული კანონის მხარდამჭერი დეპუტატები შენობიდან სამართალდამცველების დახმარებით გაიყვანეს შსს განცხადებას ავრცელებს — რუსული კანონის მხარდამჭერი დეპუტატები შენობიდან სამართალდამცველების დახმარებით გაიყვანეს
-
გადახედვასია: ოცნების 83 დეპუტატი, რომლებიც რუსულ კანონს კენჭისყრაზე მხარს უჭერენ სია: ოცნების 83 დეპუტატი, რომლებიც რუსულ კანონს კენჭისყრაზე მხარს უჭერენ
-
გადახედვადეპუტატები მალე პარლამენტს დატოვებენ, აქციის მონაწილეები პარლამენტის გვერდითა ქუჩებზე ინაცვლებენ დეპუტატები მალე პარლამენტს დატოვებენ, აქციის მონაწილეები პარლამენტის გვერდითა ქუჩებზე ინაცვლებენ
კომენტარები