როდის და როგორ ვარომანტიზებთ ხოლმე ტოქსიკურ მასკულინობას
ამას წინათ სოციალურ ქსელში ქართულ გვერდებზე ვირუსულად გავრცელებულ პატარა ვიდეოს გადავაწყდი, დაახლოებით, ასეთი შინაარსით: ქორწილში სტუმრად მყოფ დას, რომელიც თაიგულის დასაჭერად მიემართება, ძმა თვალების ბრიალით უკან აბრუნებს. მოკლედ, ტოქსიკური მასკულინობის და პატრიარქალური წესრიგის კლასიკური გამოვლინება: კაცი, დამახასიათებელი აგრესიულობით, დომინანტის, მესაკუთრის როლში გვევლინება.
თუმცა, ვიდეოზე არანაკლებ აღმაშფოთა საზოგადოების რეაქციამ. ვიდეომ ერთ-ერთ გვერდზე მილიონობით ნახვა, ათიათასობით რეაქცია და ათასობით კომენტარი მოაგროვა. უფრო ზუსტად თუ გაინტერესებთ, 35 ათასზე მეტი რეაქციიდან აბსოლუტური უმრავლესობა, 34 ათასზე მეტი, დადებითია: სიცილი, გული, მოწონება. 500-ზე ოდნავ მეტმა ფეისბუქმომხმარებელმა ჩათვალა მხოლოდ, რომ ვიდეოში არც სასაცილო და მით უფრო, არც "საყვარლობა" არაფერი ყოფილა. იმას რომ თავი დავანებოთ, რომ ქორწილში თაიგულის დაჭერა უბრალოდ სახალისო ტრადიციაა და მეტი არაფერი, ვიდეოში ნაჩვენები ამბავი უწყინარი მაინც ვერ იქნება, რადგან კაცებისთვის სწორედ დომინანტი, მაკონტროლებელი როლის მინიჭება შობს გენდერულად სპეციფიკურ ბევრ პრობლემას, თუნდაც ფემიციდს.
ამ ამბავმა კიდევ ერთხელ დამაფიქრა, როგორ უწყობს საზოგადოება ხელს მავნე ტრადიციების ჩამოყალიბებას და მათ შენარჩუნებას, დიდწილად იმის ხარჯზე, რომ პრობლემის არსს ამახინჯებს ან უარესი: არომანტიკულებს. ქვემოთ სწორედ იმაზე მოგიყვებით, როგორ რომანტიზდება ხოლმე ტოქსიკური მასკულინობა ჩვენ გარშემო.
რა არის ტოქსიკური მასკულინობა
ტოქსიკური მასკულინობა პატრიარქალურ საზოგადოებაში გენდერული როლების ტრადიციული განსაზღვრის შედეგია. ამდენად, ეს იდეა გულისხმობს კაცებისთვის სტერეოტიპული მახასიათებლების წესებად ქცევას: კაცები დომინანტები არიან, კაცები ყოველთვის და ყველგან ყველაზე ძლიერები არიან, კაცებმა არასდროს არ უნდა აჩვენონ დაუცველი მხარე და ყოველთვის უნდა დათრგუნონ საკუთარი ემოციები, ერთი გამონაკლისით — როცა საქმე აგრესიას ეხება, კაცებს მისი მოთოკვა არ მოეთხოვებათ.
ცალსახაა, რომ ამ დეფინიციებით გაძეძგილი კაცების სამყაროში ცხოვრება ქალებისთვის ძალიან რთულია. სწორედ ტრადიციული გენდერული როლები შემოძარცვავს ხოლმე ქალებს უფლებებს და ქმნის წარმოსახვით იერარქიას, რომლის ყველაზე დაბალ საფეხურზე სწორედ ქალი დგას.
"ეს კაცების სამყაროა, არასდროს დაგავიწყდეთ, ბიჭებო", — ეუბნება კაცი თავის მოზარდ ვაჟებს ცოლთან მორიგი ჩხუბის შემდეგ, რეალურ ამბავზე დაფუძნებულ ფილმში სორაიას ჩაქოლვა. ვაჟები მოგვიანებით დედის ჩაქოლვაშიც იღებენ მონაწილეობას, ქალის მამასთან და ქმართან ერთად. როლები სიმბოლურია: მამა, ქმარი, ვაჟი; ის ადამიანები, რომლებსაც ქალებს ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე "პატრონებად" უდგენენ ხოლმე.
მავანი იტყვის, ეს ყველაფერი ჩვენგან გეოგრაფიულად (ირანში), კულტურულად (რადიკალურ ისლამისტურ საზოგადოებაში) და დროით (1980-იანები) დაშორებულია, მაგრამ სიტუაცია მაინცდამაინც სახარბიელო დღესაც არაა ჩვენს ქვეყანაში. ქალებს, მათი ინტერესების უგულებელყოფით, ისევ აქცევენ წნეხის ქვეშ, რომ დაქორწინდნენ. დაქორწინებას, თავის მხრივ, ზოგი ჯერ ისევ "პატრონს ჩაბარებად" მოიხსენიებს. ეს "პატრონები" კი, მერე მართლაც საკუთრებად აღიქვამენ ქალებს — ბოლო პერიოდის ფემიციდის სტატისტიკას თუ გადახედავთ, შენიშნავთ, რომ უმრავლესობა პარტნიორის ან ყოფილი პარტნიორის მოკლულია.
საქართველოში დღესაც მწვავეა ადრეული ქორწინების პრობლემა. ხშირად არასრულწლოვან გოგოებს ისე აქორწინებენ, რომ საერთოდ არაფერს ეკითხებიან: ყველაფერს მათი ოჯახების კაცი წევრები წყვეტენ.
ქალების ასეთ გამოცდილებაზე საუბრის შემდეგ, კაცების პრობლემების მოტანა უადგილოდაც კი შეიძლება ჩანდეს, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ტოქსიკური მასკულინობა და პატრიარქალური წესრიგი მხოლოდ ქალებს არ ვნებს. თურქი მწერალი ელიფ შაფაქი ესეში როგორ ვნებს პატრიარქატი კაცებსაც წერს, რომ "პატრიარქატი უნდა დავანგრიოთ იმ ბიჭებისთვისაც, რომლებსაც ასწავლეს, რომ კაცობის ერთადერთი სახე არსებობს და თუ ამ ვიწრო გაგებას ვერ მოერგებიან, მათშია პრობლემა". ამავე ტექსტში ნათქვამია, რომ "კაცების დამყარებული სოციოკულტურული წესრიგი პირდაპირ კავშირშია ისევ კაცებში სიკვდილიანობის მატებასთან", რადგან ემოციების დათრგუნვის წნეხის გამო, კაცები მენტალური ჯანმრთელობის სერვისებს უფრო იშვიათად მიმართავენ — იმის მიუხედავად, რომ სუიციდის რისკი ქალებთან შედარებით, სულ ცოტა, სამჯერ უფრო მაღალია.
ტოქსიკური მასკულინობის რომანტიზება
იძულებით ქორწინებას რომ გამართლება არ აქვს, ამაზე ყველა მოაზროვნე ადამიანი თანხმდება, მაგრამ ტოქსიკური მასკულინობის სხვაგვარი გამოხატულებები — თუნდაც ზემოხსენებული ვიდეოს მაგალითზე — ხშირადაა რომანტიზებული, თბილი ფერებით დახატული. ამას ხელს უწყობს სერიალები, ფილმები, წიგნებიც კი.
ავიღოთ, თანამედროვეობაში განსაკუთრებით პოპულარული YA (მოზარდული ლიტერატურა) და სასიყვარულო ჟანრები. ცნობილ წიგნებში გადააწყდებით საშინლად პრობლემურ, ტოქსიკურ კაც პერსონაჟებს — როგორც ვამბობთ ხოლმე, "მოსიარულე წითელ დროშებს". ამის მიუხედავად, "ცუდი ბიჭები" ხშირად გვევლინებიან დომინანტი, დამცველი ფიგურის და იდეალური პარტნიორის როლში. თითქოს ეს კმარაო, პროტაგონისტი გოგოები პასიური, კვლავაც ტრადიციულ გენდერულ როლებზე მორგებული პერსონაჟები არიან ხოლმე. ამდენად, არაჯანსაღი ურთიერთობების ფორმირებაში თავისი წვლილი შეაქვს პოპულარულ კულტურასაც.
შეიძლება სხვაგვარადაც მოხდეს: ამბის მთხრობელს უარყოფითი სახის ჩვენება სურდეს, მაგრამ მკითხველმა ან მაყურებელმა არასწორად გაიგოს. მაგალითისთვის, ავიღოთ ცნობილი ქართული სერიალი ჩემი ცოლის დაქალები. პროექტის შემქმნელებმა სხვადასხვა სეზონში ბევრი სოციალური პრობლემა წარმოაჩინეს, მათ შორის, ძალადობა და ძალადობრივი ურთიერთობები. ამის მიუხედავად, მაყურებელთა ნაწილმა ცალსახად უარყოფით გმირებად ჩაფიქრებული რამდენიმე პერსონაჟი დადებით სახედ აქცია, ტოქსიკური ურთიერთობები კი — სამაგალითოდ.
აი, დიტო შარაშენიძე ავიღოთ. "ბაბულიკი" კაცი, ამ არქეტიპისთვის დამახასიათებელი ყველა თვისებით, ზოგს დღემდე ერომანტიკულება. მესაკუთრე, მანიპულატორი, მოძალადე დიტო მათთვის, სამწუხაროდ, იდეალური პარტნიორის სახედ იქცა.
შედარებით ნაკლები სიმპათია დაიმსახურა კატოს სხვა პარტნიორმა, სოსომ, რომელსაც ზუსტად მსგავსი თვისებები ახასიათებდა. თუმცა, სამწუხაროდ, ძალადობის სცენის გაცოცხლებამაც ვერ გადაარწმუნა ზოგი, რომ სოსო "საოცნებო კაცი" კი არა, მოძალადის ტიპური სახე იყო. მაყურებლის ნაწილი რომ თვლიდა, თითქოს ძალადობაც კატოს ბრალი იყო, ესეც ნიშანდობლივია: ქალებს ხშირად ადანაშაულებენ მათ თავს მომხდარ ცუდ ამბებში, ამბობენ, რომ "სათანადოდ არ მოიქცა" ან "გამოიწვია"; კაცს კი, როგორც ზემოთ ვთქვით, აგრესიის შეკავება სულაც არ მოეთხოვება მათ თვალში.
რეალობაში გაცოცხლებული პრობლემა
რადგან ტოქსიკური მასკულინობის მახასიათებლებიც ჩამოვთვალეთ და ამ ყველაფრის რომანტიზების ერთი-ორ მაგალითზეც მოგიყევით, დროა, საკითხი უფრო განვაზოგადოთ და ხაზი გავუსვათ, როგორ გადაიზრდება ხოლმე ეს ყველაფერი — მესაკუთრეობა, მაკონტროლებლობა, აგრესიულობა — ბევრად დიდ და მწვავე პრობლემებში.
ფემიციდის სტატისტიკა საქართველოში მზარდია. პროკურატურის ცნობით, "2014-2022 წლებში ჩადენილია 186 ქალის მკვლელობა, ოჯახური ნიშნით — 92 ქალის მკვლელობა, ხოლო სხვა მოტივით — 94 ქალის მკვლელობა. ამავე პერიოდში ჩადენილია 129 ქალის მკვლელობის მცდელობა, მათ შორის ოჯახური ნიშნით — 79 ქალის მკვლელობის მცდელობა, ხოლო სხვა მოტივით — 50 ქალის მკვლელობის მცდელობა". ოჯახური ნიშნით მკვლელობაზე საუბრისას, მნიშვნელოვანია დანაშაულის ჩამდენზე ხაზგასმა; 2022 წელს ფემიციდის 21 შემთხვევიდან 12 ქმრის, ყოფილი ქმრის ან პარტნიორის ჩადენილია, 2 — შვილის, ერთი — მაზლის და ერთი — ნათესავის.
ასე მძიმედ ვლინდება პატრიარქალურ საზოგადოებაში ფესვგადგმული იდეა, რომ ქალი კაცს ექვემდებარება, კაცს კი მისი, როგორც "საკუთრების", კონტროლის და ბედის განკარგვის უფლება ეძლევა. კაცი ცვლადია: მამა, ძმა, ქმარი, პარტნიორი, ვაჟი, მაზლი ან ნათესავიც კი. აი, მოკლული ქალებისთვის კი სტატუსს მნიშვნელობა აღარ აქვს.
-
გადახედვაკობახიძე: თუ ორი კვირის განმავლობაში იქნება წარმოდგენილი ვენეციის კომისიის სამართლებრივი არგუმენტები, ღია ვართ დისკუსიისთვის კობახიძე: თუ ორი კვირის განმავლობაში იქნება წარმოდგენილი ვენეციის კომისიის სამართლებრივი არგუმენტები, ღია ვართ დისკუსიისთვის
-
გადახედვაპარლამენტთან რუსული კანონის წინააღმდეგ მრავალრიცხოვანი აქცია მიმდინარეობს პარლამენტთან რუსული კანონის წინააღმდეგ მრავალრიცხოვანი აქცია მიმდინარეობს
-
გადახედვაკობახიძე: დაველოდებით ვეტოს პროცედურას, 14-დან 28 მაისის ჩათვლით კობახიძე: დაველოდებით ვეტოს პროცედურას, 14-დან 28 მაისის ჩათვლით
-
გადახედვაირაკლი კობახიძის თქმით, ო'ბრაიენს სურდა ივანიშვილთან შეხვედრა, თუმცა ივანიშვილმა ამერიკელ მაღალჩინოსანს უარი უთხრა ირაკლი კობახიძის თქმით, ო'ბრაიენს სურდა ივანიშვილთან შეხვედრა, თუმცა ივანიშვილმა ამერიკელ მაღალჩინოსანს უარი უთხრა
-
გადახედვამოვინახულეთ 23 დაკავებული, ყველა პოლიციის მხრიდან ძალადობაზე მიუთითებს და მათ დაზიანებებიც აქვთ — სახალხო დამცველის აპარატი მოვინახულეთ 23 დაკავებული, ყველა პოლიციის მხრიდან ძალადობაზე მიუთითებს და მათ დაზიანებებიც აქვთ — სახალხო დამცველის აპარატი
-
გადახედვაადვოკატის ინფორმაციით, საპროტესტო აქციაზე დაკავებული გუკა რჩეულიშვილი ნაცემია, აქვს სისხლჩაქცევები და სავარაუდოდ, ცხვირი აქვს გატეხილი ადვოკატის ინფორმაციით, საპროტესტო აქციაზე დაკავებული გუკა რჩეულიშვილი ნაცემია, აქვს სისხლჩაქცევები და სავარაუდოდ, ცხვირი აქვს გატეხილი
-
გადახედვამყარი სუპერდედამიწის გარშემო ატმოსფეროს ყველაზე დამაჯერებელ კვალს მიაგნეს მყარი სუპერდედამიწის გარშემო ატმოსფეროს ყველაზე დამაჯერებელ კვალს მიაგნეს
-
გადახედვაცოტა შოკში არიან, საერთოდ რომ არავინ შეხვდათ ხელისუფლებიდან — ბაია პატარაია ევროპის ქვეყნების საგარეო კომიტეტის თავმჯდომარეებთან შეხვედრაზე ცოტა შოკში არიან, საერთოდ რომ არავინ შეხვდათ ხელისუფლებიდან — ბაია პატარაია ევროპის ქვეყნების საგარეო კომიტეტის თავმჯდომარეებთან შეხვედრაზე
-
გადახედვასაპროტესტო აქციაზე დაკავებული გურამ ადამია, რომელსაც ფიზიკურად გაუსწორდნენ, იზოლატორიდან კლინიკაში გადაიყვანეს საპროტესტო აქციაზე დაკავებული გურამ ადამია, რომელსაც ფიზიკურად გაუსწორდნენ, იზოლატორიდან კლინიკაში გადაიყვანეს
-
გადახედვაიმედმა და რუსთავი 2-მა წაშალეს ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით, რომ ო'ბრაიენს ივანიშვილისთვის სანქციების პაკეტი ჩამოაქვს იმედმა და რუსთავი 2-მა წაშალეს ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით, რომ ო'ბრაიენს ივანიშვილისთვის სანქციების პაკეტი ჩამოაქვს
-
გადახედვახვალ, 14 მაისს, რუსული კანონის საწინააღმდეგოდ, კულტურის მარში გაიმართება ხვალ, 14 მაისს, რუსული კანონის საწინააღმდეგოდ, კულტურის მარში გაიმართება
-
გადახედვაროგორ შევძლოთ ფუნქციონირება ღამისთევის შემდეგ — 5 რჩევა როგორ შევძლოთ ფუნქციონირება ღამისთევის შემდეგ — 5 რჩევა
-
გადახედვარუსული კანონის წინააღმდეგ თსუ-ს იმ ფაკულტეტის თვითმმართველობა ავრცელებს განცხადებას, სადაც ლექციებს კობახიძე კითხულობს რუსული კანონის წინააღმდეგ თსუ-ს იმ ფაკულტეტის თვითმმართველობა ავრცელებს განცხადებას, სადაც ლექციებს კობახიძე კითხულობს
-
გადახედვა"დღეს დავტოვე განცხადება და წამოვედი. მე არ ვეთანხმები ხელისუფლების კურსს" — ივლიანე ხაინდრავა "დღეს დავტოვე განცხადება და წამოვედი. მე არ ვეთანხმები ხელისუფლების კურსს" — ივლიანე ხაინდრავა
-
გადახედვა19:00 საათზე სტუდენტები რუსული კანონის წინააღმდეგ აქციას მარშით შეუერთდებიან 19:00 საათზე სტუდენტები რუსული კანონის წინააღმდეგ აქციას მარშით შეუერთდებიან
-
გადახედვამასშტაბური კვლევის მიხედვით, ინტერნეტი კეთილდღეობასთან ასოცირდება მასშტაბური კვლევის მიხედვით, ინტერნეტი კეთილდღეობასთან ასოცირდება
-
გადახედვამნიშვნელოვანი განმარტება სავიზო სააპლიკაციო ცენტრის დროებით დაკეტვასთან დაკავშირებით — ბრიტანეთის საელჩო მნიშვნელოვანი განმარტება სავიზო სააპლიკაციო ცენტრის დროებით დაკეტვასთან დაკავშირებით — ბრიტანეთის საელჩო
-
გადახედვავუერთდებით სხვა უნივერსიტეტების სტუდენტების პროტესტს და ვაცხადებთ: შეუძლებლად მიგვაჩნია სასწავლო პროცესის გაგრძელება — სტუდენტები ქუთაისიდან ვუერთდებით სხვა უნივერსიტეტების სტუდენტების პროტესტს და ვაცხადებთ: შეუძლებლად მიგვაჩნია სასწავლო პროცესის გაგრძელება — სტუდენტები ქუთაისიდან
-
გადახედვარა წერია 12 ევროპული ქვეყნის საგარეო საქმეთა მინისტრის მიმართვაში ბორელისა და ვარჰეის მიმართ, რუსულ კანონთან დაკავშირებით რა წერია 12 ევროპული ქვეყნის საგარეო საქმეთა მინისტრის მიმართვაში ბორელისა და ვარჰეის მიმართ, რუსულ კანონთან დაკავშირებით
-
გადახედვაკახა კალაძე: როგორ შეიძლება, მე ან ჩვენს თანაგუნდელებს გვინდოდეს რუსეთი. წარსულში მინდა დავაბრუნო ჩემი შვილები? კახა კალაძე: როგორ შეიძლება, მე ან ჩვენს თანაგუნდელებს გვინდოდეს რუსეთი. წარსულში მინდა დავაბრუნო ჩემი შვილები?
-
გადახედვაძვირფასო მთავრობავ, შეაჩერეთ ეს კანონი. თუ არ გაიწვევთ, ვერ ვხედავ პირობებს საქართველოს ნათელი მომავლისთვის — მიხაელ როთი ძვირფასო მთავრობავ, შეაჩერეთ ეს კანონი. თუ არ გაიწვევთ, ვერ ვხედავ პირობებს საქართველოს ნათელი მომავლისთვის — მიხაელ როთი
კომენტარები