რატომ ვერ იღებენ ქალები ნობელის პრემიას?
ამ წელს ნობელის პრემიით არც ერთი ქალი არ დაუჯილდოვებიათ. ისტორიაში კი ეს პრიზი, სულ 17 ქალს აუღია. რატომ არიან დაჯილდოვებული ქალები ასე საშინლად ცოტა?
დაახლოებით 1600 წლის წინ, ეგვიპტელი მათემატიკოსი და ფილოსოფოსი ჰიპათია სახალხოდ ჩაქოლეს - ზოგი ცნობით, ეს მოხდა ალექსანდრიის ეპისკოპოსის ბრძანებით, რადგან ის იყო ქალი, წარმართი და, რეალურად, ზედმეტად ჭკვიანი. ადამიანების საზოგადოებაში, ყოველთვის ისე ჩანს, თითქოს კაცებს უხსოვარი დროიდან ყველაფერი აქვთ გაკეთებული და ახლაც ყველაფერს აკეთებენ, რათა ქალებს ცოდნასა და ძალაუფლებაზე წვდომა არ ჰქონდეთ. ეს ორი უკანასკნელი კი ერთმანეთთან ხშირად კავშირშია. ამ ჯაჭვისგან გათავისუფლება მხოლოდ რენესანსის ხანაში დაიწყო, როდესაც გოგოებს თანდათანობით ნებას რთავდნენ, შემდეგ კი ახალისებდნენ, რომ სწავლების იმ გზას გაჰყოლოდნენ, რასაც - ბიჭები. მაგრამ გზა ძალიან დიდი იყო. დღესაც კი ბევრია გასავლელი.
მაგალითად, განვიხილოთ ნობელის პრემია - გენიოსობის უნივერსალური სიმბოლო და ელენ მერლი ბერალის წიგნის, „ჩვიდმეტი ქალი, რომელმაც ნობელის პრემია მოიგო მეცნიერებაში“, კვლევის საგანი. ელენი პარიზის მარია და პიერ კიურების უნივერსიტეტის ჰემატოლოგიის პროფესორია. როგორც სათაური მიუთითებს, ნობელის პრემიის დაწესებიდან, ანუ 1901 წლიდან დღემდე, სულ რაღაც 17 ქალს აქვს ის აღებული. ეს კი ნობელის პრემიის მფობელთა მთლიანი რაოდენობის სულ რაღაც 3%-ია. რატომ უნდა იყოს ეს ასე? სადაა პრობლემა?
ამის, სულ ცოტა, სამი ახსნა არსებობს. პირველი არის ჩაგვრა, ქალების ოფიციალური დისკრიმინაცია და მათი მეორეულ როლებზე გადანაწილება, რათა მეცნიერებისგან მოიკვეთონ ისინი. დასავლეთ ევროპაში ეს ხანა მეტნაკლებად დასრულდა, თუმცა, ბუნებრივია, რომ მისი კვალი რჩება: მიუხედავად იმისა, რომ გოგოები ნელ-ნელა იპყრობენ სამეცნიერო სამყაროს, მაინც რამდენიმე თაობა დასჭირდება, სანამ ისინი დაიკავებენ ძალაუფლების რეალურ პოზიციებს.
მეორე ახსნა შეეხება კაცების სტერეოტიპებს ქალების მიმართ, რომლებსაც გაქრობის პირი უახლოეს მომავალში არ უჩანს. 2015 წელს ჩატარებული კვლევა აჩვენებს, რომ მამაკაცების 67%-ს სჯერა, რომ ქალებს არ აქვთ საკმარისი ტვინი ტოპ-მეცნიერობისთვის. აქედან გამომდინარე, ჩნდება ქვეცნობიერი ცდუნება, რომ მშობლებმა და მასწავლებლებმა გოგოებს მეცნიერულ კარიერაში ხელი არ შეუწყონ, მეტიც, შეუშალონ კიდეც.
თუმცა, ყველაზე საშინელი მაინც ის არის, რომ ამავე კვლევის თანახმად, ქალების 66%-იც იმავე აზრზეა! ეს არის მესამე, უფრო ფარული ღობე: ქალები თვითონვე ახდენენ ქალების შესახებ სტერეოტიპების ინტერნალიზაციას. ამის შედეგად კი მათი უმეტესობა თავს იზღუდავს ისეთი კარიერის შექმნისაგან, რომლებიც მეცნიერებასთან და ძალაუფლებასთანაა დაკავშირებული.
ეს ფემონენი, რომელსაც „სტერეოტიპის საფრთხე“ ეწოდება, კარგად ცნობილია. ამერიკელმა მკვლევრებმა ამის დემონსტრირება 1995 წელს აფრიკელ ამერიკელებზე შეძლეს. მათ რთული ინტელექტუალური დავალების გადაჭრა დაავალეს. აფროამერიკელებმა თეთრების მსგავსად შეასრულეს დავალება. თუმცა, არა მაშინ, როდესაც ჯგუფში თეთრ და შავკანიანი მონაწილეები იყვნენ და მათ შეახსენეს, რომ რთული ინტელექტუალური დავალების შესრულება უწევდათ. ამ ერთი შეხედვით უწყინარმა ინფორმაციამ რასისტული სტერეოტიპები გააღვივა შავკანიანების შესახებ, თითქოს მათ თეთრებზე ნაკლები ინტელექტი აქვთ. რასისტული კლიშეებით დაბნეულმა მრავალმა შავკანიანმა ადამიანმა დავალება საკმაოდ ცუდად შეასრულა. იგივე ფემომენი გამოვლინდა გოგოების შემთხვევაშიც მათემატიკასთან და სხვა ტექნიკურ უნარ-ჩვევებთან მიმართებით.
როგორც ხშირად ხდება ხოლმე, ეს ტოქსიკური სტერეოტიპები შეიცავს ე.წ. „სიმართლის მარცვლებს“, თუმცა, სინამდვილეში დამახინჯებული და არასწორია. აქედან გამომდინარე, არსებობს არგუმენტი, რომ უთანასწორობის განმტკიცებას ხელს უწყობს კონკრეტული სტერეოტიპული სიტუაციების მტკიცებულებად (და არა შედეგად) გასაღება. მაგალითად, „ის ფაქტი, რომ ქალი მეცნიერები ბევრად უფრო ცოტაა, ამტკიცებს, რომ ქალები სუსტები არიან მეცნიერებაში“.
რეალობაში დამკვიდრებულია მეორე ტიპის არგუმენტიც, მაგრამ რეალურობასთან არაფერი საერთო არ აქვს. მაგალითად, სხეულის ზომებიც რომ გავითვალისწინოთ, ქალს კაცზე პატარა ტვინი აქვს: ქალების ტვინის მოცულობა 1130 კუბური სანტიმეტრია, ხოლო კაცების - 1260 კუბური სანტიმეტრი. ამ ფაქტიდან არანაირი დასკვნის გაკეთება არ შეგვიძლია, რადგან ვიცით, რომ დიდი ტვინი აუცილებლად უფრო ეფექტური არ არის. აინშტაინსაც ჩვეულებრივი ზომის ტვინი ჰქონდა. ტვინი, იქნება ის დიდი თუ პატარა, შექმნილია იმისათვის, რომ იპოვოს ინსპირაცია. ძალიან საინტერესოა იმის ნახვა, სოციალურმა ევოლუციამ (გოგოებისთვის შანსის მიცემამ) როგორ იმოქმედა მათ მეცნიერულ ქულებზე, როგორიცაა მათემატიკა.
ამერიკაში, 1970-იანებში ბიჭები და გოგოები სკოლის მათემატიკაში ერთ დონეზე იყვნენ. შემდეგ, 12 წლის ასაკიდან, ბიჭები ბევრად უფრო კარგად ახერხებდნენ მათემატიკის სწავლას. 30 წლის შემდეგ, ქალების განმათავისუფლებელი მოძრაობისა და თანასწორობისთვის ბრძოლის შემდეგ, ახალი კვლევა ჩატარდა, რომელიც თითქმის შვიდ მილიონ მოსწავლეს მოიცავდა: სქესებს შორის სხვაობა აორთქლდა. დღეს კი, ნიჭიერი გოგოები აღარ არიდებენ თავს რთულ სწავლებებს, იქნება ეს მეცნიერული თუ სხვა, თუმცა, მათი უმეტესობა ცხოვრებისეულ დარგებს, ბიოლოგიას და მედიცინას უფრო ირჩევს, ვიდრე უფრო აბსტრაქტულს - ფიზიკას ან მათემატიკას. სხვა კვლევები აჩვენებენ, რომ სოციალური თანასწორობის ზრდასთან ერთად, მათემატიკის ცოდნის დონე ორივე სქესისთვის უფრო თანაბარი ხდება.
კაცების ინტელექტუალურ უპირატესობაზე კლიშეებს აქამდე არნახული ტემპით ვებრძვით და ვანადგურებთ: გაუმჯობესების სწორ გზას ვადგავართ. მაგრამ აუცილებელია, რომ ქალებმა იცოდნენ, რომ ისინი „სტერეოტიპის საფრთხისადმი“ საკმაოდ მგრძნობიარენი არიან და მარტივად შეიძლება გახდნენ მისი მსხვერპლნი. მათ ასევე შეუძლიათ, რომ ინსპირაცია მარია კიურისგან აიღონ: ეს ექსტრაორდინალური ქალი კვლავ ერთადერთი ადამიანია, რომელმაც ნობელის პრემია ორ სხვადასხვა დისციპლინაში მიიღო (ფიზიკაში 1903 წელს და ქიმიაში 1911 წელს).
-
გადახედვაშოთა არველაძე: გაიწვიეთ უკან ეს კანონი, მოუხადეთ ბოდიში დაზარალებულებს და მიეცით ქვეყანას ნორმალურად ცხოვრების შესაძლებლობა შოთა არველაძე: გაიწვიეთ უკან ეს კანონი, მოუხადეთ ბოდიში დაზარალებულებს და მიეცით ქვეყანას ნორმალურად ცხოვრების შესაძლებლობა
-
გადახედვასახალხო დამცველი შსს-ს მოუწოდებს, "არ გაიმეოროს ის, რაც ჩვენ გუშინ ვიხილეთ" სახალხო დამცველი შსს-ს მოუწოდებს, "არ გაიმეოროს ის, რაც ჩვენ გუშინ ვიხილეთ"
-
გადახედვაგაფართოების შესახებ მოლაპარაკებების საკითხებში ევროკომისიის გენერალური დირექტორი კობახიძეს შეხვდა გაფართოების შესახებ მოლაპარაკებების საკითხებში ევროკომისიის გენერალური დირექტორი კობახიძეს შეხვდა
-
გადახედვამრცხვენია და დარწმუნებული ვარ არა მხოლოდ მე, რომ შენს გვერდით ვითამაშე 10 წელი — ალადაშვილის მიმართვა კალაძეს მრცხვენია და დარწმუნებული ვარ არა მხოლოდ მე, რომ შენს გვერდით ვითამაშე 10 წელი — ალადაშვილის მიმართვა კალაძეს
-
გადახედვაEPP: დროა, სანქციები დაუწესდეს ივანიშვილს და ყველას, ვინც მას ეხმარება საქართველოს დემოკრატიის ნგრევაში EPP: დროა, სანქციები დაუწესდეს ივანიშვილს და ყველას, ვინც მას ეხმარება საქართველოს დემოკრატიის ნგრევაში
-
გადახედვახაბეიშვილი: ხარებას დაჯგუფება მცემდა. იძახდნენ, მოკალით და მერე თქვით, თავი დაარტყაო ხაბეიშვილი: ხარებას დაჯგუფება მცემდა. იძახდნენ, მოკალით და მერე თქვით, თავი დაარტყაო
-
გადახედვაგიორგი გიგაშვილი: TV Imedi — ძალიან მრცხვენია ამ არხთან ჩემი წარსულის არსებობა გიორგი გიგაშვილი: TV Imedi — ძალიან მრცხვენია ამ არხთან ჩემი წარსულის არსებობა
-
გადახედვასაგარეო უწყების თანამშრომელი, გიორგი წიქარიშვილი: კანონპროექტი საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ევროკავშირში ინტეგრაციას, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას საგარეო უწყების თანამშრომელი, გიორგი წიქარიშვილი: კანონპროექტი საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ევროკავშირში ინტეგრაციას, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას
-
გადახედვამედიაომბუდსმენი: სპეცრაზმელების სამიზნედ კიდევ 10 ჟურნალისტი და ოპერატორი იქცა მედიაომბუდსმენი: სპეცრაზმელების სამიზნედ კიდევ 10 ჟურნალისტი და ოპერატორი იქცა
-
გადახედვამოქმედი დიპლომატი, ალექსანდრე გოგოლაძე: ვგმობ კანონპროექტს, ვუერთდები პროტესტს რუსთაველზე! მოქმედი დიპლომატი, ალექსანდრე გოგოლაძე: ვგმობ კანონპროექტს, ვუერთდები პროტესტს რუსთაველზე!
-
გადახედვამშვიდობიანი აქციის დასახელება შენიღბვაა იმ სიბინძურის, რაც გარე ძალებს აქვთ გააზრებული ამ რადიკალების გამოყენებით — კალაძე პროტესტზე მშვიდობიანი აქციის დასახელება შენიღბვაა იმ სიბინძურის, რაც გარე ძალებს აქვთ გააზრებული ამ რადიკალების გამოყენებით — კალაძე პროტესტზე
-
გადახედვანახეთ: კომპანია Boston Dynamics-მა ბეწვიანი რობოძაღლი წარადგინა ნახეთ: კომპანია Boston Dynamics-მა ბეწვიანი რობოძაღლი წარადგინა
-
გადახედვახმაური პარლამენტში — ოპოზიციონერი ქალი დეპუტატების თქმით, მათი მისამართით ბოთლებსა და წიგნებს ისროდნენ ხმაური პარლამენტში — ოპოზიციონერი ქალი დეპუტატების თქმით, მათი მისამართით ბოთლებსა და წიგნებს ისროდნენ
-
გადახედვასახალხო დამცველის აპარატი: ვადგენთ დაკავებულთა ადგილმდებარეობას და ვხვდებით აქციის მონაწილეებს სახალხო დამცველის აპარატი: ვადგენთ დაკავებულთა ადგილმდებარეობას და ვხვდებით აქციის მონაწილეებს
-
გადახედვაბორელი: კატეგორიულად ვგმობ საქართველოში მომხდარ ძალადობას დემონსტრანტების წინააღმდეგ ბორელი: კატეგორიულად ვგმობ საქართველოში მომხდარ ძალადობას დემონსტრანტების წინააღმდეგ
-
გადახედვამძიმედ ნაცემი ლევან ხაბეიშვილი პარლამენტში მივიდა, სადაც რუსული კანონის განხილვა უნდა გაგრძელდეს — ის ეტლით გადაადგილდება მძიმედ ნაცემი ლევან ხაბეიშვილი პარლამენტში მივიდა, სადაც რუსული კანონის განხილვა უნდა გაგრძელდეს — ის ეტლით გადაადგილდება
-
გადახედვაDRI: ხელისუფლებამ რუსული კანონის წინააღმდეგ გამართული აქცია უკანონოდ დაარბია DRI: ხელისუფლებამ რუსული კანონის წინააღმდეგ გამართული აქცია უკანონოდ დაარბია
-
გადახედვაარაადამიანია ყველა, ვინც ამას ხედავს და არაფერს ამბობს. დღეს ან ხალხის მხარეს დგახარ და ადამიანი ხარ, ან სხვა გზას ირჩევ და არაადამიანი ხდები. არაადამიანია ყველა, ვინც ამას ხედავს და არაფერს ამბობს. დღეს ან ხალხის მხარეს დგახარ და ადამიანი ხარ, ან სხვა გზას ირჩევ და არაადამიანი ხდები.
-
გადახედვანახეთ: ჩინეთში მთვარის ყველაზე დეტალური ატლასი შექმნეს ნახეთ: ჩინეთში მთვარის ყველაზე დეტალური ატლასი შექმნეს
-
გადახედვარუსული კანონის საწინააღმდეგო აქციაზე 63 ადამიანი დააკავეს — რა ბრალდებას უყენებს მათ შსს რუსული კანონის საწინააღმდეგო აქციაზე 63 ადამიანი დააკავეს — რა ბრალდებას უყენებს მათ შსს
-
გადახედვაწამებში გამიკეთეს წრე, შემათრიეს კორდონის შიგნით და გადამიარეს — რობი ზარიძე წამებში გამიკეთეს წრე, შემათრიეს კორდონის შიგნით და გადამიარეს — რობი ზარიძე
კომენტარები