საზმაუს დუმილის სპირალი
ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნების შემდეგ ერთი დადებითი შედეგი ნამდვილად დადგა - პოლიტიკური პროცესები და განსაკუთრებით, ამ პროცესების მედიაზე გავლენები დაკრისტალდა. მედიის დამოუკიდებლობისა და პლურალიზმის მითი კი ლამის ისევე ჩამოგვეფშვნა თავზე, როგორც საზოგადოებრივი მაუწყებლის კონსტრუქცია ქუთაისის მერობის კანდიდატებს წინასაარჩევნო დებატებისას.
ტელეკომპანიისთვის ასეთ ტექნიკურ მხარეზე გამოკიდება უხერხული იქნება, რადგან კარგად თუ დავაკვირდებით, არხის კონტენტს იმაზე მეტი ნაკლი აქვს, ვიდრე ზემოხსენებულ კონსტრუქციას. მაშინ, როდესაც აი ამ დათაფლული და შაქრად დაღვრილი დითირამბის ავტორი საზოგადოებრივი მაუწყებლის გენერალურ დირექტორად დაინიშნა (შეგნებულად არ ვიყენებ სიტყვას "არჩევა, ვინაიდან ვინც ამ არჩევნებს თვალყურს ადევნებდა, ია ანთაძის გარდა, მეეჭვება ვინმეს დარჩენოდა არჩევნების შთაბეჭდილება), ყველა, ვინც საზოგადოებრივი მაუწყებლის მოსალოდნელ პოლიტიკურ მიკერძოებულობაზე და პირველი არხის სამთავრობო არხად ქცევის საფრთხეზე საუბრობდა, ლამის პარანოიკად და ქრონიკულ სკეპტიკოსად გამოცხადდა. როგორც ხდება ხოლმე, ადამიანების ნაწილმა "ვაცადოთ ჯერ" პოზიცია დაიკავა.
ვაცადეთ. შედეგად კი მივიღეთ დავით ნარმანიასთან გამოსამშვიდობებელი სიუჟეტი. ამ სიუჟეტის ცალი ყურით მოსმენა და ცალი თვალით შეხედვაც კმარა იმის სათქმელად, რომ პირველი არხი 2012 წლამდე ისე ჰგავს პირველ არხს 2017 წელს, რომ სხვაობა მხოლოდ სხვა პოლიტიკური პარტიისადმი ლოიალობაშია. 2012 წლამდე, ალბათ, ასეთ სიუჟეტს ვიხილავდით რუსთავი 2-ის ეთერში გიგი უგულავას შესახებ, ოღონდ მცირედი ფაქტობრივი განსხვავებებით და უკეთესი გემოვნებით მომზადებულს. ეს სიუჟეტი კონტექსტიდან ამოგლეჯილი არ გეგონოთ. სრული სურათისთვის შეგიძლიათ ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის წინასაარჩევნო მედიამონიტორინგის ანგარიში იხილოთ, სადაც ვკითხულობთ: „[მოამბე] არ გამოირჩევა ხელისუფლებისადმი განსაკუთრებულად კრიტიკული სიუჟეტების მომზადებით.“ ზემოთ ნახსენები სიუჟეტი კი ამისი ერთ-ერთი მაგალითია. არაფერია განსაკუთრებულად ტრაგიკული იმაში, რომ ქალაქის მერს თავის მართლების, ნებისმიერი თემის საკუთარ ნებაზე შემობრუნების და ყველაზე მტკივნეული საკითხების თავიდან არიდების საშუალება მისცე სიუჟეტში. მხოლოდ ერთი დათქმით - ასეთ სიუჟეტს „ქართული ოცნების“ ან მერიის პიარი უნდა აკეთებდეს და არა იმ არხის ჟურნალისტი, რომელიც მილიონებით ფინანსდება გადამხდელებისგან და რომლის მენეჯმენტსაც პრეტენზია აქვს, რომ უსამართლოდ აკრიტიკებენ.
კიდევ უფრო სრული სურათის შესაქმნელად კი, ამ სიუჟეტამდე იყო ჯერ მატარებლების პრეზენტაცია, შემდეგ ბერას არხიდან 30 თანამშრომლის პირველ არხზე გადმოყვანა, გადაცემების დახურვა, რადიო თავისუფლებასთან კონტრაქტის გაწყვეტა, საზოგადოებრივი მაუწყებლის ახალი შენობის დიზაინის არჩევაში მოსახლეობის ჩართულობის ფიქცია, კონკურსში გამარჯვებული გადაცემების ნაწილის "გაკატავება" და ბოლოს 346 000-ლარიანი კონტრაქტი ბიძინა ივანიშვილის შვილის კუთვნილ კომპანიასთან. მოვლენათა ამ ჯაჭვის შემდეგ, ალბათ, მხოლოდ საზოგადოებრივი მაუწყებლის სუპერ-დესკსღა სჯერა, რომ პირველი არხი სწორად ვითარდება და პოლიტიკურ კონიუნქტურას არ ემორჩილება.
როდესაც არხზე მომხდარ ცვლილებებსა და არსებულ სიტუაციას ვაკრიტიკებთ, ხაზი უნდა გავუსვათ ერთ ფაქტორს - არავის ჰგონია, რომ 21-ე საუკუნეში მედიასაშუალებებში პოლიტიკური ძალაუფლება ზეგავლენას რუსეთის მეფისნაცვლის დანიშნული ცენზორის მეთოდებით ახდენს. სინამდვილეში, ცენზურის საჭიროება გარკვეული ეტაპის შემდეგ აღარც კი დგას. საქმეში ერთვება თვითცენზურა და არხზე მომუშავე, პირობითად, X ჟურნალისტმა გადასარევად იცის, რა თემაზე უნდა გააკეთოს სიუჟეტი, ამ თემაში რაზე გააკეთოს აქცენტი, როგორ მისცეს ჩინოვნიკს თავის დაძვრენის საშუალება და როგორ მოახერხოს, რომ მაგალითად, ნარმანიას მემკვიდრეობაზე ისე მოგვიყვეს, რომ წამლად ერთი სერიოზული კრიტიკული მოსაზრებაც კი არ გააჟღეროს.
შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ასეთ შემთხვევებში ინდივიდუალურად ჟურნალისტები ან თუნდაც მენეჯმენტის ცალკეული წევრები უნდა დავადანაშაულოთ. არსებობს ტერმინი "დუმილის სპირალი", რომელიც მასკომუნიკაციების თეორიაში, 1974 წელს, პოლიტიკის მეცნიერმა ელიზაბეთ ნოელ-ნიუმანმა შემოიტანა და რომლითაც აღნიშნა ადამიანებისთვის დამახასიათებელი ტენდენცია, შეინარჩუნონ დუმილი სიტუაციებში, როდესაც ისინი გრძნობენ, რომ მათი შეხედულება წინააღმდეგობაში მოდის (მაგალითად, ოჯახში, ორგანიზაციაში, ქვეყანაში) უმრავლესობის პოზიციასთან. ასეთი დუმილი კი სრულიად საფუძვლიანი მოტივით შეიძლება აიხსნას - იზოლაციისა და სამაგიეროს მიზღვის, მაგალითად, სამსახურის ან სტატუსის დაკარგვის შიშით.
ამის მაგალითად კი შეიძლება რუსული მედია გამოდგეს. როგორც ლივერპულისა და მანჩესტერის უნივერსიტეტების პროფესორების კვლევამ აჩვენა, პუტინის მესამე პრეზიდენტობის პერიოდში რუსულ მედია-პეროფესიონალებთან ჩატარებული ინტერვიუების ანალიზმა აჩვენა, თანამედროვე რუსეთში მედიის მართვისთვის იძულებითი ხერხების გამოყენება სულაც აღარ არის საჭირო. პირიქით, მედიაში დასაქმებული ადამიანები, წინა წლებთან შედარებით, ფართო ავტონომიითაც კი სარგებლობენ და სწორედ ამ ავტონომიის ფარგლებში, საკუთარი ნებით, წარმატებულად ახორციელებენ კრემლის სასარგებლო მედია-პოლიტიკას.
თუმცა, მოდი ჯოხს მხოლოდ საზოგადოებრივ მაუწყებელზე ნუ გადავტეხთ და შედარებით ფართო ჭრილში შევხედოთ ქართულ სატელევიზიო ლანდშაფტს 2012 წლიდან დღემდე.
2012 წლის შემდეგ, ქართული მედია რეალობა საგრძნობლად შეიცვალა. ამის თქმის საფუძველს ყველაზე ზედაპირული დაკვირვებაც მოგვცემს. თუკი 2012 წელს, პრესის თავისუფლების ინდექსის მიხედვით, საქართველო 104-ე ადგილს იკავებდა, 2017 წელს 64-ე ადგილზე ვართ. ქართული ოცნების ხელისუფლებაში მოსვლისას, წინა ხელისუფლების დამსახურებით, მედიის თავისუფლებას იმდენად დაბალ თამასას ვუწესებდით, რომ 2012 წლის პერსპექტივიდან, მიღწეული პროგრესი შესაძლოა შთამბეჭდავად მოგვეჩვენოს. მაგალითად, თუკი სამი მთავარი მაუწყებელი პროკურატურიდან ორკესტრირებულ ერთსა და იმავე ტექსტს, ერთნაირი რიხით არ წაიკითხავს, შესაძლოა უკვე მოგვეჩვენოს, რომ "მედია გათავისუფლდა". თუმცა, სინამდვილეში, ეს მხოლოდ იმაზე მეტყველებს, რამდენად უბადრუკ მდგომარეობაში ვიყავით მაშინ და არაფერს ამბობს იმაზე, თუ რამდენად რეალური, დამაკმაყოფილებელია წინსვლა ახლა.
ორგანიზებულ ძალაუფლებას (ამ შემთხვევაში ხელისუფლებას) ჩვენზე, მოქალაქეებზე მეტი უნარი აღმოაჩნდა წარსულის შეცდომებზე სწავლის და მედიასთან მიმართებაში შესაშური ადაპტაციის უნარი გამოამჟღავნა. თუკი ნაციონალური მოძრაობის დროს მედიაზე კონტროლი სრულიად შიშველი, უხეში ფორმებით ხდებოდა, ახლა სტრატეგია შეიცვალა და კონტროლის ახალი ფორმებით ყველა ბედნიერია. იმედი ძველ მეპატრონეს დაუბრუნდა, რაც ბუნებრივია ამ ტელეკომპანიის მთავრობისადმი ლოიალობის გარანტი გახდა. ეს მალევე დადასტურდა ტოქ-შოუების დახურვითა და მნიშვნელოვანი ჟურნალისტების უბოდიშო გაყრით. ამის უფრო ნათელი მაგალითი კი რამდენიმე კვირის წინ ბიძინა ივანიშვილის ბიზნეს-პროექტ "პანორამას" შესახებ „იმედის კვირაში“ გასული რეპორტაჟია. მაესტრო იმედს შეერწყა, ორივე ერთად კი – GDS-ს. საზოგადოებრივ მაუწყებელში ბიძინა ივანიშვილის პირადი დესანტი გადაისხა. „კავკასია“ კვლავაც მცირე რეიტინგიანი მაუწყებელია, TV პირველს ჯერ მხოლოდ მაუწყებლობის რამდენიმეწლიანი გამოცდილება აქვს და შესაბამისად, მათი გავლენა მოსახლეობის განწყობაზე არც ისე მნიშვნელოვანია. ტ/კ იბერია კი საერთოდაც არ წარმოადგენს სერიოზულ საფრთხეს, რადგან ჯერ კიდევ უამრავი თემაა დარჩენილი, რაც ლალი ბადურაშვილსა და გრიშა ონიანს არ განუხილავთ ამ არხის პირდაპირ ეთერში.
ერთადერთ წინააღმდეგობად რჩებოდა და რჩება რუსთავი 2, რომელიც ჯერ კიდევ წინა მთავრობის პლაცდარმად (არც ისე უსაფუძვლოდ) მოიაზრება პოლიტიკური რევანშისთვის. თუმცა, ამ პლაცდარმის ჩამორთმევისთვისაც არ დაუკლია მცდელობა ხელისუფლებას. ქიბარ ხალვაშიდან დაწყებული და მოსამართლე ურთმელიძით დამთავრებული, ყველა კარტი გათამაშდა. როგორც აღმოჩნდა, შიდა და გარე კრიტიკის მორიგ ცუნამს ხელისუფლებამ ახალი, შედარებით უსაფრთხო სტრატეგიით რუსთავი 2-ის დასუსტება ამჯობინა. ჯერ თანამშრომლები და რეიტინგული გადაცემების ნაწილი გადაიბირეს თავის ზონაში (ტ/კ იმედზე), შემდეგ კი სარეკლამო შემოსავლებმაც დაიწყო მოზრდილი ნაკადებით დენა ამავე არხის ფინანსურ ანგარიშებზე.
ამის საპირწონედ, საზოგადოების ის ნაწილი, რომელიც 2012 წლამდე აქტიურად იბრძოდა ზოგადად მედია პლურალიზმის პრინციპებისა თუ კონკრეტულად მედიასაშუალებების უფლებების დასაცავად, რატომღაც გაიტრუნა. მათი ნაწილი სხვა სფეროში წავიდა (და მაგალითად სახელმწიფო ტენდერებს იგებს), ნაწილი თავად აღმოჩნდა კოლაბორაციაში სახელისუფლებო შტოებთან და სხვადასხვა თანამდებობებს დასჯერდა, ნაწილი საზოგადოებრივ მაუწყებელში ია ანთაძის მისვლაში იმედების ინვესტიციით გაერთო.
სამწუხაროდ, მათი პროტესტი პოლიტიკურ ლანდშაფტზე იმაზე მეტად აღმოჩნდა მიბმული, ვიდრე ეს ქვეყანაში რეალურად ჯანსაღი მედიაგარემოს შესაქმნელად იყო საჭირო. მწყობრი, თანმიმდევრული მედიაკრიტიკის არარსებობისა და მედიაკვლევების დეფიციტის პირობებში, ხშირად რთულია საქმიანად ისაუბრო ზოგად სიტუაციაზე მედიაში ან კონკრეტულ პრობლემებზე კონკრეტულ მედიასაშუალებებში. ამით, უპირველეს ყოვლისა, სარგებლობენ მედიასაშუალებები და მათი პატრონები, რომელთა მფლობელობაშიც ბურთიც აღმოჩნდება ხოლმე და მოედანიც. ამ თვითდინებაზე მიშვებული პროცესიდან დაზარალებულები კი მხოლოდ ჩვენ, მოქალაქეები ვრჩებით.
-
გადახედვამინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე მინდა, მივმართო ჩვენი ქვეყნის აკრედიტებულ ელჩებს მეგობარ ქვეყნებში... საკითხი ეხება ჩვენი ქვეყნის მომავალს! — მამუკა ხაზარაძე
-
გადახედვაპოლიციის უმოქმედობა აქციის მონაწილეებზე ძალადობას ახალისებს — DRI პოლიციის უმოქმედობა აქციის მონაწილეებზე ძალადობას ახალისებს — DRI
-
გადახედვაპარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა პარლამენტში 3 და 4 მაისს უსაფრთხოების ყვითელი დონე იმოქმედებს — ვიზიტორებს ეზღუდებათ პარლამენტის სასახლეში შესვლა
-
გადახედვა11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა 11 მაისს, ევროპის დღეს, რუსული კანონის საწინააღმდეგო მანიფესტაცია დაანონსდა
-
გადახედვაცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ ცირკთან აქციის მონაწილეებს, უცნობი პირები, ფიზიკურად გაუსწორდნენ
-
გადახედვასაფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ საფრანგეთში მცხოვრები ქართველი სტუდენტები რუსული კანონის გაწვევას მოითხოვენ და აქციის მონაწილეებზე ძალადობას გმობენ
-
გადახედვაკობახიძე აშშ-ში მიიწვიეს დათქმით, რომ ვიზიტამდე უნდა შეჩერებულიყო კანონპროექტის განხილვა — საგარეო აშშ-ის ელჩის განცხადებაზე კობახიძე აშშ-ში მიიწვიეს დათქმით, რომ ვიზიტამდე უნდა შეჩერებულიყო კანონპროექტის განხილვა — საგარეო აშშ-ის ელჩის განცხადებაზე
-
გადახედვაჩაკვეტაძე: არაფერი არ დგას ჩვენს ხალხზე მაღლა, გაიწვიეთ ეს კანონი ჩაკვეტაძე: არაფერი არ დგას ჩვენს ხალხზე მაღლა, გაიწვიეთ ეს კანონი
-
გადახედვაპოლიცია ცდილობს, გმირთა მოედანზე მოძრაობა გახსნას — სამართალდამცველები აქციის მონაწილეების მიმართ ძალას იყენებენ პოლიცია ცდილობს, გმირთა მოედანზე მოძრაობა გახსნას — სამართალდამცველები აქციის მონაწილეების მიმართ ძალას იყენებენ
-
გადახედვაბუდუ ზივზივაძე: არა რუსეთს და არა ყველაფერს, რაც საქართველოს რუსეთისკენ მიაქანებს ბუდუ ზივზივაძე: არა რუსეთს და არა ყველაფერს, რაც საქართველოს რუსეთისკენ მიაქანებს
-
გადახედვასაიას განცხადება გელა ნადირაძის ადგილსამყოფლის და მდგომარეობის შესახებ საიას განცხადება გელა ნადირაძის ადგილსამყოფლის და მდგომარეობის შესახებ
-
გადახედვაქართველი იუთუბერები საერთო ვიდეოს ავრცელებენ და რუსულ კანონს გმობენ ქართველი იუთუბერები საერთო ვიდეოს ავრცელებენ და რუსულ კანონს გმობენ
-
გადახედვაახლა საქართველოს ხელისუფლებაზეა დამოკიდებული, მე ნათლად ვთქვი, რომ ევროინტეგრაციის გზაზე ეს კანონი პრობლემაა — ხერტ იან კოოპმანი ახლა საქართველოს ხელისუფლებაზეა დამოკიდებული, მე ნათლად ვთქვი, რომ ევროინტეგრაციის გზაზე ეს კანონი პრობლემაა — ხერტ იან კოოპმანი
-
გადახედვასაჩხერელი გელა ნადირაძე, რომელიც აქციაზე გაუჩინარდა, საავადმყოფოში ნაცემი იპოვეს საჩხერელი გელა ნადირაძე, რომელიც აქციაზე გაუჩინარდა, საავადმყოფოში ნაცემი იპოვეს
-
გადახედვაახლობლები ეძებენ აქციაზე საჩხერიდან ჩამოსულ კაცს — მას, სავარაუდოდ, სპეცრაზმმა სცემა ახლობლები ეძებენ აქციაზე საჩხერიდან ჩამოსულ კაცს — მას, სავარაუდოდ, სპეცრაზმმა სცემა
-
გადახედვადანიგანი: მოვუწოდებთ საქართველოს მთავრობას, კვლავ დაადასტუროს ერთგულება საქართველოს ევროატლანტიკური მომავლის მიმართ დანიგანი: მოვუწოდებთ საქართველოს მთავრობას, კვლავ დაადასტუროს ერთგულება საქართველოს ევროატლანტიკური მომავლის მიმართ
-
გადახედვაღოღობერიძე: ჩვენ გავიმარჯვებთ და ამ საქართველოში იმათთვისაც იქნება ღირსეული ადგილი, ვინც დღეს, სხვადასხვა მიზეზების გამო, სხვაგვარად ფიქრობს! ღოღობერიძე: ჩვენ გავიმარჯვებთ და ამ საქართველოში იმათთვისაც იქნება ღირსეული ადგილი, ვინც დღეს, სხვადასხვა მიზეზების გამო, სხვაგვარად ფიქრობს!
-
-
გადახედვალანა ღოღობერიძე: გგონიათ, წყლის ჭავლით და რეზინის ტყვიებით შეძლებთ ამ საუკუნეებით გამოწრთობილი სულისკვეთების ჩაკვლას? ლანა ღოღობერიძე: გგონიათ, წყლის ჭავლით და რეზინის ტყვიებით შეძლებთ ამ საუკუნეებით გამოწრთობილი სულისკვეთების ჩაკვლას?
-
გადახედვარუსული კანონის მოწინააღმდეგეები გმირთა მოედნის პიკეტირებას გეგმავენ — საპროტესტო აქცია ჩატარდება პარლამენტთანაც რუსული კანონის მოწინააღმდეგეები გმირთა მოედნის პიკეტირებას გეგმავენ — საპროტესტო აქცია ჩატარდება პარლამენტთანაც
-
გადახედვაკაცს, რომელმაც ლილოს მოვაჭრე შეკვეთით მოკლა, უვადო პატიმრობა შეეფარდა კაცს, რომელმაც ლილოს მოვაჭრე შეკვეთით მოკლა, უვადო პატიმრობა შეეფარდა
კომენტარები